خاورمیانه از دیدگاه ترکیه

سازمان ملل متحد به دلیل کارهایی که در سال‌های اخیر انجام داده و یا نتوانسته است انجام دهد، مورد انتقادات مختلف بین المللی قرار گرفته است. وقتی منشور سازمان ملل را بررسی می‌کنیم؛ می‌بینیم که دلیل اصلی تأسیس سازمان ملل، جلوگیری از جنگ، تداوم صلح و انجام فعالیت‌های راه حل محور علیه انواع مشکلات سیاسی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که امنیت بین المللی را تهدید می‌کند. این اهداف و اصول اساسی پس از دو جنگ تلخی که ملت‌های جهان تجربه کردند به وجود آمدند تا بار دیگر از بروز درد جدید جلوگیری کنند. سازمان ملل شش ارگان اساسی دارد. این ارگانها عبارتند از مجمع عمومی، شورای امنیت، شورای اقتصادی و اجتماعی، شورای قیمومیت، دیوان بین المللی دادگستری و دبیرخانه عمومی.

در چهارچوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، همه اعضای سازمان ملل متحد، سپتامبر هر سال در نیویورک گرد هم می‌آیند تا در مورد موضوعات مورد توجه جهانی بحث کنند. همچنین ایده‌های خود را در مورد تجدید ساختار سازمان ملل برای سازگاری بیشتر با پویایی فعلی سیاست جهانی به اشتراک می‌گذارند. این اجلاس سالانه به رهبران نیز اجازه می‌دهد تا در حاشیه جلسات رسمی با یکدیگر دیدار کنند. بسیاری از نشست‌های غیررسمی دوجانبه بین کشورها و سخنرانی‌های رهبران قدرتمندترین اعضای سازمان ملل در تریبون مجمع عمومی، توجه ویژه افکار عمومی جهان را به خود جلب می‌کند.

امروزه سازمان ملل تقریباً 40 هزار کارمند در ارگان‌های مختلف در سراسر جهان دارد. بودجه سالانه آن تقریباً 40 میلیارد دلار است. سازمان ملل متحد که یک نیروی نظامی حدوداً 100 هزار نفری تحت فرمان خود دارد، مأموریت‌های صلح‌بانی زیادی را در مناطق مختلف جغرافیایی که درگیری‌ها رخ می‌دهد، انجام می‌دهد. اگرچه مأموریت‌های حافظ صلح جزو وظایف سازمان ملل در چارچوب منشور آن نیست، اما این نهاد از نیمه دوم دهه 1950 تا به امروز بسیاری از این وظایف را بر عهده گرفته است. با توجه به از بین رفتن تنش های دوقطبی بین دو بلوک قدرت و افزایش چالش‌های درون دولتی برای امنیت بین المللی، تعداد این عملیات در بیست و پنج سال گذشته در مقایسه با دوره جنگ سرد به سرعت افزایش یافته است.

اگرچه سازمان ملل از بدو تأسیس تاکنون موضوع بحث‌های مختلفی بوده است، اما نقش بسیار مهمی در همکاری‌های بین المللی و نهادینه شدن این همکاری‌ها داشته است. با تأسیس سازمان ملل، سازمان‌های بین‌المللی جای خود را در میان بازیگران ضروری جامعه بین‌المللی به دست آوردند. با تاسیس سازمان ملل متحد، همکاری‌های بین المللی و تلاش‌های  این سازمان، جهانی شد. از سوی دیگر، پس از تأسیس سازمان ملل متحد در سال 1945، سیاست جهانی به گونه‌ای که فاتحان جنگ جهانی دوم، بتوانند قوانین و نهادهای روابط بین الملل را برای دهه‌های بعدی شکل دهند، طراحی شد. به همین دلیل، سازمان ملل هرگز نهادی نبوده است که بتواند به مناقشات پایان دهد و تا زمانی که اصلاحات لازم انجام نشود، قادر به انجام آن نیز نخواهد بود.

کارکرد اساسی سازمان ملل متحد ایجاد زمینه‌ای است که در آن راه حل‌های جهانی برای مشکلات جهانی به راحتی و با هزینه کم پیدا شود. برای رسیدن به این هدف، اقداماتی وجود دارد که باید بدون تاخیر انجام شود. پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل باید از نگریستن به سازمان ملل به عنوان یک پلتفرم که از آن می‌توانند از منافع خود محافظت کنند و حوزه نفوذ خود را در سراسر جهان حفظ کنند، دست بردارند. در غیر این صورت، وظایف سازمان ملل متحد و کمک‌های بالقوه آن به صلح و امنیت جهانی همچنان محدود خواهد بود. سازمان ملل متحد علیرغم تمام نارسایی‌ها و ایراداتش، به نظر می رسد که پلتفرم نهادی بین المللی با بیشترین مشروعیت در عرصه بین المللی باشد. برای تداوم مشروعیت سازمان ملل در دهه‌های آینده، شرایط متغیر جهان و نیاز سازمان ملل به اصلاحات باید توسط پنج کشور بزرگ دارای حق وتو، درک و مورد احترام قرار گیرد.

با اصلاحاتی که در دوره آتی انجام خواهد شد، نهادها و آژانس‌های سازمان ملل باید دوباره سازماندهی شوند تا فضای بیشتری به روی قدرت های غیر غربی/در حال ظهور جهان ایجاد شود. سازمان ملل به طور قطع باید منعکس کننده دینامیکِ قدرت‌های جدید در حال ظهور در دنیای امروز باشد. آلمان، هند، ژاپن، برزیل، ترکیه و دیگر قدرت‌های در حال ظهور تنها می‌توانند برای دوره‌های دو ساله به عضویت موقت شورای امنیت درآیند که باید منتظر انتخاب مجمع عمومی باشند. بریتانیا و فرانسه، اعضای دائم شورای امنیت، که کشورهای تقریباً هم اندازه این کشورها هستند، همچنان حق وتو دارند. این به وضوح یک وضعیت ناعادلانه است. این بی عدالتی باید فوراً جبران شود و کشورهایی مانند آلمان، هند، ژاپن، برزیل و ترکیه نیز باید به طور دائم در شورای امنیت سازمان ملل حضور داشته باشند. زیرا همانطور که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در هر فرصتی می گوید: جهان بزرگتر از 5 است.

نویسنده: دکتر جمیل دوغاچ ایپک کارشناس روابط بین الملل در ترکیه -4