تغییر و تحول در فضای امنیتی و استراتژیک ترکیه

نود و هفتمین سالگرد تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه (میت) گواهی بر نفوذ فزاینده ترکیه و تغییر پویایی قدرت در ژئوپلیتیک جهانی است. تحولی را که بخش اطلاعاتی ترکیه از سال 2010 تاکنون دستخوش آن شده است، نباید دست‌کم گرفت. آغاز بهار عربی منجر به تغییر و تحول اساسی در فضای امنیتی و استراتژیک ترکیه شده و نیاز به یک اصلاحات استراتژیک جامع را به همراه آورده است. پیچیدگی جنگ داخلی سوریه علی‌الخصوص توسعه قابلیت‌های حیاتی دولت را ضروری کرده است.

 ظهور تهدیدات نامتقارن مختلف و تروریسم، منطقه را به میدان جنگ اطلاعاتی تبدیل کرده است. در مقابل، ترکیه نیز به طرز ماهرانه‌ای در استراتژی‌های نظامی و اطلاعاتی خود تجدید نظر کرد. تحت رهبری رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، اولویت‌های استراتژیک دوباره تعریف شده و قابلیت‌های اطلاعاتی به شکلی هماهنگ با اهداف امنیت ملی و سیاست خارجی، در مقیاس وسیعی توسعه داده شد.

تبدیل ترکیه از یک بازیگر واکنش‌گرا به یک بازیگر کنش‌گرا در سیاست خارجی قابل توجه است. اردوغان در ترویج یک رویکرد نظامی مؤثرتر و بازدارنده تر با ایجاد انقلابی در روابط غیرنظامی و نظامی نقش بسزایی داشته است. یکی از جنبه‌های کلیدی این تحول استراتژیک، تمرکز بر ابتکارات صنایع دفاعی خودکفا از طریق کاهش وابستگی و بهبود زیرساخت‌های دفاعی ترکیه است. جهش‌های انقلابی بخش اطلاعات جزء لاینفک این زمینه استراتژیک گسترده‌تر است.

 اصلاحات اطلاعاتی ترکیه با مدیریت هاکان فیدان، در چندین مرحله مهم صورت گرفت. در اولین مرحله، جهت‌گیری مجدد اهداف اطلاعاتی و گذر از کانون اطلاعات داخلی به یک مأموریت اطلاعاتی خارجی گسترده‌تر و جامع مورد بحث شده است. تنظیمات مجدد مذکور، تقویت منابع اطلاعاتی انسانی را الزم ساخته و چهارچوب عملیاتی میت را در مقیاس مهمی گسترش داد.

 این را یک تجدید نظر ساختاری تشکیل‌دهنده یک اکوسیستم اطلاعاتی هماهنگ‌تر و یکپارچه‌تر دنبال کرد. تعریف مجدد نقش‌ها و مسئولیت‌ها بین نهادها، یک رویکرد اطلاعاتی یکپارچه‌تر را تسهیل کرده است. وابستگی میت به ریاست جمهوری، عملیات‌های اداری را تسهیل کرده و بازدهی و پاسخگویی میت را افزایش داده است.

پیشرفت فن‌آوری در قابلیت‌های اطلاعاتی به عنوان یکی دیگر از پایه‌های اصلاحات، به ویژه در مبارزه با تروریسم ظاهر شده است. به عنوان مثال ، قابلیت‌های پهپادهای پیشرفته میت به طور قابل توجهی گروه‌های تروریستی را تضعیف کرده و به یک جهش استراتژیک در عملیات‌های اطلاعاتی اشاره کرده است.

جهان امروز که با پویایی‌های قدرت متغیر و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی کاراکتریزه می‌شود، به نقش حساس اطلاعات استراتژیک تأکید می‌کند. قابلیت میت در مقابله با تهدیدهای ترکیبی و پیش‌بینی سناریوهای آینده در محافظت از منافع ترکیه در صحنه ملی، منطقه‌ای و جهانی بسیار مهم است.

 ابراهیم کالین در نود و هفتمین سالگرد تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه بر اهمیت معنای دکترین اطلاعاتی در حال توسعه سازمان تاکید کرد. وی به پیچیدگی روزافزون درگیری‌های جهانی، اهمیت فناوری در شکل دادن به گفتمان‌های ژئوپلیتیکی و نظم جهانی چند قطبی موجود جلب دقت کرد. نکته نظرات کالین دایر بر شکل‌گیری مراکز جدید قدرت و ساختارهای اتحاد نشان دهنده درک دقیق چشم‌انداز جهانی متغیر است.

دو اصل اساسی در قلب دکترین اطلاعاتی ترکیه نهفته است: خودکفایی و بازدارندگی. کالین بر اهمیت این اصول در حفاظت از امنیت و حاکمیت ملی در برابر تهدیدات چند بعدی تاکید می‌کند. در این زمینه، اطلاعات از قابلیت‌های استراتژیک گسترده‌تر که حوزه‌های متنوعی مانند امنیت سایبری، تغییرات اقلیمی، تهدیدات بیولوژیکی، انرژی، غذا و امنیت اقتصادی را پوشش می‌دهد، جدایی ناپذیر است.

 بازدارندگی همچنان یک هدف بسیار مهم برای پیش‌بینی و کاهش تهدیدات است. این رویکرد اهمیت استراتژیک میت را در سیستم امنیتی کلی ترکیه تقویت می‌کند.

 با افزایش تنش‌های جهانی، نقش اطلاعات در دیپلماسی به طور فزاینده‌ای حیاتی می‌شود. تجارب ترکیه در مناطقی مانند سوریه، عراق، لیبی و قره‌باغ اهمیت روزافزون دیپلماسی اطلاعاتی را نشان می‌دهد. دیپلماسی اطلاعاتی تحت رهبری کالین، آماده ایفای نقش برجسته‌تری در پیچیدگی تهدیدات نامتقارن و هماهنگ با اتحادهای جهانیِ در حال تحول  می‌شود.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه