داستان فرهاد و شیرین و کانال آب فرهاد در آماسیا
شهر آماسیای ترکیه زادگاه چهره‌های معروف تاریخی، افسانه‌ها و آثار بی‌مانند هنری و معماری
وقتی تاریخ‌چه ادبیات جهان را بررسی می‌کنیم، با آثاریی که با سوژه‌های متفاوتی ساخته شده‌اند ، مواجه می‌شویم. خصوصیات دوره‌ای که سپری شده در عین‌حال نوع ادبیات را تحت تاثیر قرار داده است. ولی در ادبیات سوژه‌ای وجود دارد که هرگز محبوبیت و جاذبه خود را از دست نداده است، عشق. عشق‌های ممنوع ، عشق‌هایی که پایان حزن انگیزی دارند، عشق‌های الهی، عشق تک‌طرفه ، ویران‌گر ،پر شور. برخی بسیار پر مهیج، برخی بسیار غم انگیز ، برخی تخیلی و برخی نیز غیر ممکن هستند. نه‌تنها در ادبیات مکتوب بلکه در ادبیات شفاهی نیز عشق در راس موضوعاتی قرار دارد که پیرامون آن سخنان بسیاری گفته می‌شود. در بسیاری از مناطق جغرافیایی از عشق‌هایی فراموش‌نشدنی وحتی از عشق‌های جاودانه و افسانه‌ای سخن گفته می‌شود. نمونه‌های داستان‌ها، حکایات و حماسه‌های عاشقانه در میتولوژی فراوان است. این آثار ادبی ارزشمند کتبی و شفاهی در مورد عشق در ادبیات مردمی از نسلی به نسل دیگر نقل می‌شوند. قهرمانان این داستان‌ها یعنی عاشقان فراتر از زمان در اذهان و قلوب ما به زندگی ادامه می‌دهند. عشق اروس و روان ثابت کرد که عشق و روح متمم یکدیگرند و نمی‌توانند از هم جدا شوند. عشق پاریس به هلن زیبا فتیله جنگ تروا را آتش زد. شاه جهان اعظم، امپراطور مغول پس از فوت همسرش دستور داد تا برای گرامی‌داشت یاد تنها عشق‌اش مقبره پراحتشام تاج محل ساخته شود. رومئو و ژولیت اثر ویلیام شکسپیر نمایشنامه‌نویس معروف انگلیسی قرن‌هاست جایگاه خود در بین معروف‌ترین داستان‌های عشق را حفظ کرده است. داستان عشق فرهاد و شیرین نیز سالیان سال است که در آناتولی ورد زبان‌هاست.
فرهاد یک نقاش دیواری بسیار ماهر و با استعدادی بود که کاخ‌ها و مساجد را تزئین می‌کرد. سلطان وقت آماسیا دستور داد تا برای خواهرش قصری ساخته شده و برای تزئین دیوارهای آن فرهاد را مامور این‌کار کرد. فرهاد در حین نقاشی دیوارها شیرین را دیده و دو جوان نه یک دل بلکه صد دل عاشق هم شدند. فرهاد فردی متوسط‌‌الحال بود و مثل شیرین اصیل زاده نبود. به همین علت نیز سلطان با این نزدیکی و وصلت مخالف کرد ولی برای اینکه خواهرش از این بابت ناراحت و متاثر نشود، گفت که به شرط درخواستی که فرهاد باید بجای آورد، با این ازدواج موافقت خواهد کرد. در آن‌دوران آماسیا شهری بود که با مشکل کمبود آب مواجه بود. این مشکل تنها با عبور آب از میان کوه‌ها قابل حل بود. وصال فرهاد با شیرین و ازدواج با او تنها با کندن دل کوه و انتقال آب به شهر امکان پذیر بود. فرهاد حتی یک لحظه درنگ نکرد که این غیرممکن باشد لذا بدون فوت وقت دست به کار شد. فرهاد برای وصال به معشوق خود دل کوه به آن بزرگی را کنده و بدون وقفه تلاش کرد. پس از گذشت ماه‌ها و فصل‌های متمادی بالاخره فرهاد به عشق شیرین موفق به سوراخ کردن کوه به آن بزرگی و عظمت گردید. سلطان پس از دریافت این خبر نقشه‌ای برای ممانعت از این وصلت کشید. فورا پیرزنی را به نزد فرهاد فرستاد. این زن به فرهاد گفت که کار غیرقابل باوری را ممکن ساخته ولی در حالی که او شب و روز در تلاش کندن کوه بود، شیرین زیبا در گذشته است. فرهاد که به‌گفته‌های زن باور نکرده بود، از این خبر بسیار غمگین شده و با یکی از ابزار برنده که در سوراخ کردن کوه به‌کار برده بود، خودکشی کرد. شیرین نیز با شنیدن این خبر به کوه شتافته و در محل خودکشی فرهاد خود را از بالای صخره‌ها پایین انداخت. داستان شیرین و فرهاد که داستان عاشقانه غم انگیزی بوده و در آن داستان عشق غیرممکن نقل می‌شود، در منطقه امروزی آماسیای ترکیه اتفاق افتاده است. شهرداری آماسیا نیز با حرکت از این اعتقاد مردمی، به یک اولین تحقق بخشیده و موزه عشاق را در این شهر تاسیس کرد. هدف از تاسیس موزه عاشقان شیرین و فرهاد نقل و تعریف عشاق و عشق الهی ست. باز دیدکنندگان از این موزه با کرم و اصلی، معمار سینان و مهرماه سلطان و رومئو و ژولیت و بسیاری دیگر از قهرمانان داستان‌های عاشقانه در این موزه ملاقات کرده و به گفته مولانا، یونس امره و حاجی بکتاش ولی با عشق الهی آشنا شدند.
عشق فرهاد و شیرین یکی از عشق‌های افسانه‌ای معروف در آناتولی‌ست. اینکه آیا این داستانی حقیقی است یا اینکه داستانی برای تعریف عشق غیرممکن است و برای افراد عاشق کلمه‌ای به‌نام محال وجود ندارد، به‌درستی معلوم نیست. ولی در آماسیا که بر روی رودخانه یشل ارماک تاسیس شده، یک کانال آب بنام کانال آب فرهاد وجود دارد که آب‌ها را از دل کوه‌ها به شهر انتقال می‌دهد. ساختار شهر آماسیا از نظر امن بودن یکی از علل ترجیح انسان‌ها برای انتخاب آن به‌عنوان مرکز مسکونی در طول قرون متمادی بوده است. این شهر که در نقطه تقاطع راه‌های مهم در قرون اولیه بود به علت این ویژه‌گی در عین‌حال یکی از مراکز تجاری مهم در جهان بود. تاریخ‌چه این شهر تا هیتی‌ها رسیده و در طول زمان تحت حاکمیت فریگی‌ها ، لیدی‌ها ، پارس‌ها، پادشاهی پونتوس، امپرطوری رم و دولت سلجوقیان و عثمانیان قرار گرفت. آماسیا که از تمدن‌های مختلف بشری میزبانی کرده بطور طبیعی اثراتی از این تمدن‌ها را نیز در خود جای داده است. کانال آب فرهاد نیز یکی از این اثرات تاریخی مهم است. این کانال آب که به دوره امپراطوری روم تعلق دارد به‌عنوان یکی از شاه‌کارهای بی‌نظیر مهندسی تلقی می‌شود. زیرا این کانال آب صدها سال پیش از این در دل صخره‌ها کنده شده ، روی آن با طاق‌هایی پوشانده شده و با داده شدن شیبی مخصوص به آن جریان بی‌وقفه آب به شهر تامین شده است.
گورهای صخره‌ای پادشاهی پونتوس که به اندازه کانال آب فرهاد در آماسیا جالب هستند، یکی دیگر از آثار ارزشمند متعلق به تمدن‌های کهن در آناتولی هستند. مقبره‌های یادبود کنده‌کاری شده در دل صخره‌ها که در بین نمونه‌های بسیار جالب سنت گورهای صخره‌ای در جهان هستند، امروزه مورد توجه فراوان توریست‌های ترک و خارجی قرار می‌گیرند. این مقبره‌های صخره‌ای که در دامنه‌های صعب‌العبور و شیب‌دار کوه هارشنا ساخته شده‌اند ، ظاهری شگفت‌انگیز دارند. پلکان‌ها و راه‌هایی که با کنده شدن صخره‌ها به این مقبره‌ها باز می‌شوند، و تونل‌هایی که غارها را به یکدیگر متصل کرده‌اند ، گویی که بازدیدکنندگان را به‌زمان دیگری می‌برند. گورهای صخره‌ای پادشاهی پوتنوس به‌همراه کوه هارشنا امروزه در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو جای گرفته‌اند.
آماسیا در عین‌حال محل تولد استرابن جغرافی‌دان معروف عهد عتیق است. استرابن نویسنده اولین اثر باستانی پرشمول و جامع به نام جغرافیاست که کلیه معلومات و دانش جغرافیایی متعلق به دوره خود را در آن گردآوری کرده است. این اثر به ما در کسب معلومات پیرامون جهان عتیق و مشاهده جغرافی به عنوان یک علم یاری می‌کند. در قرن چهاردهم در آماسیا یک جراح ترک که به اندازه استرابن شناخته شده نبود، زندگی می‌کرد. شراف الدین صابونجو اوغلو نویسنده اولین کتاب مصورجراحی به زبان ترکی است. وی در این کتاب روش‌ها و فنون درمان بیماران را با کلیه جزئیات نقل کرده و با کمک تصاویر و نقاشی‌ها نحوه عمل‌های جراحی، روش‌ها و ابزار مورد استفاده را نقل کرده است. بدین‌ترتیب یک کتاب راهنما با زبانی ساده و قابل فهم از سوی خوانندگان به‌قلم گرفت. شراف الدین صابونجو در کتاب خود منابعی را که از آن‌ها استفاده کرده، ذکر کرده است. این روش شراف الدین صابونجو با روش دانشمندان امروزی منطبق است.هر نقطه ای از آناتولی مملو از حوادث و وقایع غیرمترقبه است. این سرزمین کهن‌سال مهد ظهور و تعالی عالمان بزرگ، فرمانده‌هان شکست‌ناپذیر و یا عاشقان افسانه‌ای بوده است. داستان فرهاد و شیرین یکی از معروف‌ترین نمونه‌های ادبیات مردمی آناتولی ، اولین و یگانه‌ترین موزه عشاق جهان ، کانال آب فرهاد که شاه‌کار مهندسی صدها سال قبل است، گورهای صخره‌ای پادشاهی پونتوس در آماسیا که به سان یک موزه فضای باز است، استرابن جغرافی‌دان معروف و شراف الدین صابونجوجراح بزرگ همه و همه آثار ارزشمند فرهنگی و هنری متعلق به شهر آماسیای ترکیه هستند.
