تمدن کهن فریگیه و آثار ارزشمند این تمدن در آناتولی
دره تاریخی فریگ با بناهای یادواره‌ای بی‌نظیر و تاریخ شگفت‌انگیز خود یکی از مراکز جذاب گردشگری در آناتولی بشمار می‌رود
آیا در حین گردش در یک موزه با مشاهده اشیا و لوازم متعلق به هزاران سال قبل از این که امروزه نیز از آن‌ها استفاده می‌کنیم، دچار شگفتی می‌شوید؟ آیا لیوان‌ها، کاسه‌ها، گشواره‌ها و یا سکه‌های پشت ویترین‌های شیشه‌ای موزه‌ها شما را به تفکر پیرامون تمدن‌های قدیمی و مراحل تکامل بشر سوق می‌دهد؟ شاید ندانیم که اولین لوازم آشپزی و یا اشیا تزئینی از سوی کدامین تمدن کشف و رواج یافته‌است ولی در مورد کاشفین برخی از اشیا در ادوار بسیار کهن صاحب اطلاعات هستیم. بعنوان مثال می‌دانیم سنجاق قفلی که حتی امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، از سوی تمدن فریگیه کشف و متداول شده‌است.
فریگی‌ها در پی هیتیت‌ها قدیمی‌ترین تمدن آناتولی بودند. آن‌ها اولین مخترعین سنجاق قفلی ( فیبولا ) و فلوت بوده و اولین تمدن در آناتولی بودند که اسباب بازی را ساخته و قدیمی‌ترین موزائیک جهان را تزئین کردند. خالقین داستان‌های حیواناتی که چنان انسان رفتار کرده و سخن می‌گویند، باز فریگی‌ها بوده و از آناتولی به دیگر مناطق جهان منتقل شده است. فریگی‌ها در عین‌حال اولین صرافان آناتولی بودند. بموجب برخی منابع، فریگی‌ها از شبه‌جزیره بالکان به آناتولی آمده و نخست در اطراف شهرستان امروزی پولاتلی ( Polatlı ) آنکارا اسکان گزیدند. با گذشت زمان در منطقه وسیعی شامل اسکی‌شهیر، آفیون‌کاراحصار، کوتاهیه، توکات و سامسون مراکز مسکونی خود را تاسیس کرده و بصورت دولت نیرومندی در آناطولی در آمدند. فریگی‌ها از راه کشاورزی و دامداری امرار معاش کرده و بتدریج در زمینه باقندگی نیز مهارت می‌یابند. فریگی‌ها به قالچه‌های دارای نقوش هندسی نام ( tapates ) را دادند. ریشه واژه‌های قالی و قالیچه که در برخی از زبان‌های غربی بکار برده می‌شود، از ( tapates ) مشتق شده‌است. در تمدن فریگی استخراج معادن و نجاری نیز در سطح پیشرفته‌ای بوده و در زمینه معماری و هنر نیز بر دیگر تمدن‌ها پیشی گرفته‌بودند. آلات موسیقی موسیقار و سنج نیز از سوی فریگی‌ها کشف شده و متداول گردیده‌است.
فریگی‌ها سه هزار سال پیش از این تمدنی نیرومند و بانفوذ در آناتولی تاسیس کردند. منسوبین این تمدن در صخره‌هایی که کوه‌های آتش‌فشانی ایجاد کردند، آثار یادمانی، قلعه‌ها و خانه‌ها احداث کردند.گوردیون پایتخت تمدن فریگی بعنوان یکی از مهمترین مراکز مسکونی عهد عتیق تلقی می‌گردید. گوردیون شهری با معماری مختص به تمدن فریگی و گورهای یادواره‌ای خانواده پادشاهی و آریستوکرات‌ها جلب دقت می‌کرد. آثار مکشوفه در این شهر به اندازه هاتوشاش، آتن و پومپئی به ما در پی بردن به طرز زندگی، سطح هنری و معماری این تمدن در عهد عتیق یاری کرده‌است. گوردیون که در شهرستان پولاتلی( polatlı ) آنکارا واقع گردیده، بعلت این ویژه‌گی‌ها در فهرست موقت میراث فرهنگی یونسکو جای گرفته‌است. منطقه شامل اسکی‌شهیر، آفیون و کوتاهیه امروزه بعنوان دره کوتاهیه شناخته می‌شود. اگرچه دره فریگ با بناهای یادواره‌ای بی‌نظیر و تاریخ شگفت‌انگیز خود جلب توجه می‌کند ولی متاسفانه آنچنان که باید شناخته نمی‌شود. حال آنکه این دره وسیع، با مناطق مسکونی ساخته شده از سوی انسان‌ها چنان منطقه کاپادوکیه، محراب‌ها، اتاق‌های گور و تونل‌های صخره‌ای درهای جهانی دیگر را بر روی ما می‌گشایند. به همین علت بعنوان دومین کاپادوکیه آناتولی تلقی می‌شود.
این دره یکی از زیباترین دره‌های آناتولی است. برای شناخته شدن هر چه بیشتر منطقه، در این دره یک مسیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری بر روی شبکه راه اصلی آن‌دوران ایجاد شده‌است. این راه 500 کیلومتری که بشکلی مناسب با استانداردهای بین‌المللی و با رنگ‌های سفید و قرمزعلامت‌گذاری شده به راه فریگ معروف است. این دره اسرار انگیز 3000 ساله را که به مثابه موزه فضای باز است می‌توانید با پای پیاده و یا با دوچرغه کشف کنید. راه فریگ که از سه نقطه آغاز می‌شود، در منطقه یازلی‌کایا به یکدیگر هم متصل می‌شود. یازلی‌کایا بعنوان مرکز دینی فریگی‌ها و بعنوان یکی از مهمترین موزه‌های فضای باز جهان بشمار می‌رود. در اینجا یک سازه صخره‌ای یادواره مانند وجود داشته و روی سنگ‌نبشته آن یادواره میداس نوشته شده‌است. این سازه که بعنوان یکی از مهمترین نمونه‌های هنر فریگ بشمار می‌رود، بینندگان را به شگفتی وامیدارد. به گفته کارشناسان به کندن این یادواره 17 متری از تپه صخره شروع شده و تا پائین امتداد یافته‌است. بزرگی حروف روی صخره حدود 40 الی 45 سانتی‌متر است. این حروف که به یونان قدیم شباهت دارند، خوانا بوده ولی معنی و مفهوم آن‌ها بدرستی معلوم نیست. ده‌ها واژه به زبان فریگی روی سنگ‌نبشته‌ها بعلت اینکه غیرقابل تفهیم هستند، در انتظار روزی بسر می‌برند که این زبان قابل درک و خوانده شدن باشند. جبهه یادواره میداس و یا با نام دیگر یازلی‌کایا با نقوش هندسی تزئین یافته و در وسط بخشی که سمبل آن در ورودی است ، وجود دارد. در این بخش در حین برگزاری مراسم دینی مجسمه الهه کیبله نهاده می‌شد. کیبله الهه قدیمی آناتولی، مهمترین الهه فریگی‌ها بوده و تنها الهه‌ای است که بشکل انسان ترسیم شده‌است. فریگی‌ها آن را بعنوان سمبل برکت، باروری و فراوانی قلمداد کردند. در یازلی‌کایا تعداد بیشماری مجسمه سنگی الهه کیبله کشف شده است. یادواره میداس نیز احتمالا چنان دیگر یادواره‌های مقدس بعنوان جزئی از عناصر دفاع از شهر بشمار می‌آمد. زیرا این‌گونه یادواره‌ها غالبا بر روی راههای استراتژیک ، اماکن مرتفع حاکم بر اراضی و یا گذرگاه‌های کوهستانی ساخته می‌شدند. علاوه بر این بزرگترین مخزن صخره‌ای یادواره‌ای جهان نیز باز در این شهر ساخته شد.
اعتقاد به الهه مادر برای فریگی‌ها بسیار مهم بود . به زیباترین نمونه این اعتقاد می‌توان در شهر پسینیوس در شهرستان " Sivrihisar " در اسکی شهیر برخورد کرد. فریگی‌ها معتقد بودند که این شهر عتیق محل زندگی الهه کیبله بوده است. به همین علت پسینیوس بعنوان یکی از مهمترین مراکز دینی و معابد فریگی‌ها بود. پسینیوس با گذشت زمان به مرکز ترتیب مراسم برای الهه مادر تبدیل شده و شمار افرادی‌که به الهه مادر اعتقاد و ایمان داشتند، با گذشت هر روز افزایش یافت. این شهرعتیق بعلت جای گرفتن در نقطه تقاطع راههای تجاری به یکی از شهرهای معروف و مهم دوره امپراطوری رم و بیزانس تبدیل گردید. در این شهر عتیق بیش از سی سال است که حفریات باستان‌شناسی ادامه دارد. اگرچه تعداد زیادی اثر تاریخی در این منطقه کشف شده ولی باستان‌شناسان هنوز موفق به کشف معبد الهه کیبله نشده‌اند. تحقیقات یک اکیب بین‌المللی در این راستا در شهر عتیق پسینیوس بدون وقفه ادامه دارد.
