نگاه سیاست خارجی ترکیه؛ روابط ترکمنستان با ناتو و ترکیه

ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای مهم استراتژیک منطقه اوراسیا، همچنان روابط خود را با ناتو بهبود می بخشد. برنامه این هفته به روابط ترکمنستان با ناتو و ترکیه اختصاص دارد که از سوی دکتر جمیل  دوغاچ ایپک نوشته شده است.

روابط ترکمنستان که یکی از مهمترین کشورهای اوراسیا است با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در ماه مارس 1992، درست بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی آغاز شد. ترکمنستان نیز مانند دیگر کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق به شورای همکاری آتلانتیک شمالی پیوست. این سازمان بعدها به نام شورای همکاری یورو-آتلانتیک (EAPC) تغییر نام داد.

صفرمراد ترکمنباشی نخستین رئیس جمهور ترکمنستان مستقل، در کنفرانس امنیت و همکاری اروپا در ژوئیه 1992 و در نشست هلسینکی اعلام کرد که عشق اباد به اصل بیطرفی مثبت به عنوان مبنای سیاست خارجی ترکمنستان پایبند است. با این وجود، این سیاست مانع از ورود ترکمنستان به عنوان اولین کشور آسیای میانه به برنامه مشارکت برای صلح ناتو در ماه مه 1994 نشد.

وضعیت بی طرفی مثبت که به وضعیت بیطرفی دائمی تبدیل شد، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر 1995 به رسمیت شناخته شد. با این وجود، ترکمنستان بازهم به همکاری خود با ناتو ادامه داد.

اما واقعه ای که سبب افزایش توجه ناتو به ترکمنستان شد این حادثه بود: در اوت 2003 میلادی 2500 سرباز ترکمن در نزدیکی بندر ترکمن باشی با حضور ناظرانی از ناتو یک مانور ضد تروریستی به نام "آسودا واتان" (وطن آسوده) برگزار کردند. با این حال ترکمنستان بر خلاف همسایگان آسیای مرکزی اش، در تمرینات نظامی ای که تحت حمایت ناتو برگزار می کرد شرکت نکرد و صرفا گهگاه ناظرانی را فرستاد. این رفتار در راستای سیاست خارجی و سیاست بی طرفی ترکمن باشی رئیس جمهور ترکمنستان بود که از شرکت در هر نوع ترتیبات منطقه ای اقتصادی، سیاسی و امنیتی اجتناب می کرد. به این ترتیب در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه ترکستان و یا همان آسیای مرکزی، همکاری متقابل میان ترکمنستان و ناتو بسیار ماند.

پس از مرگ ترکمنباشی، قربانقلی بردی محمد اف که به دنبال انتخابات 11 فوریه 2007 میلادی، 89.23 درصد آراء را کسب کرده بود، به عنوان دومین رئیس جمهور ترکمنستان مستقل انتخاب شد.

بردی محمداف اقداماتی را برای احیای روابط ترکمنستان با جهان خارج، از جمله پیمان ناتو انجام داد. در نوامبر 2007، وی از ستاد ناتو در بروکسل بازدید کرد. او در این دیدار با  Jaap de Hoop Scheffer، دبیر کل ناتو ملاقات کرد. در جریان مذاکرات، طرفین در مورد وضعیت امنیتی منطقه آسیای مرکزی بحث و گفتگو کردند. علاوه بر این، طرفین موافقت کردند که همکاری عملی میان ترکمنستان و ناتو را به عنوان بخشی از برنامه BİO و به عنوان بخشی از ماموریت ISAF در افغانستان ایجاد و گسترش دهند.

 در آوریل 2008، بردی محمداف در نشست سران ناتو در بخارست حضور یافت. این حضور می تواند به عنوان تلاش های جدید ترکمنستان برای بهبود تصویر بین المللی این کشور، کاهش انزوا و گسترش گزینه های سیاست خارجی ترکمنستان در نظر گرفته شود.

امروزه ترکمنستان همچنان با ناتو در مورد منافع مشترک متقابل در ارتباط است. مقامات ترکمن در دوره های مختلفی که توسط ناتو و کشورهای عضو برگزار می شود شرکت می کنند. ترکمنستان به طور فعال با ناتو در چارچوب برنامه علم برای صلح و امنیت  همکاری می کند. نتایح حاصل از این برنامه پشتیبان بزرگی برای زیربنای اینترنتی ترکمنستان است. همچنین دانشگاهیان و دانشمندان جوان ترکمن نیز برای توسعه مشارکت های پژوهشی خود با جامعه علمی بین المللی بیش از پیش در تلاشند.

وضعیت رسمی ترکمنستان به عنوان یک کشور بی طرف، مانع از همکاری آن با ناتو نمی شود. با این حال، در آینده ای نزدیک، انتظار نمی رود که ترکمنستان سیاست محدود مشارکتی خود را بازنگری کند و روابط خود را با ناتو به صورت وسیعی افزایش دهد. وضعیت بی طرفی دائمی به ترکمنستان کمک می کند تا روابط متعادل خود را با روسیه، چین و غرب حفظ کند و از عضویت در هر بلوک مشخص منطقه ای طفره رود. با این وجود، تلاش های این کشور برای ادغام در اقتصاد جهانی و گسترش همکاری و گفتگو با کشورهای همسایه و سازمان های بین المللی نباید نادیده گرفته شود. به این ترتیب تمایل بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان برای تکمیل اصلاحات و مدرنیزه کردن ارتش کشور، ممکن است فرصتی برای همکاری بهتر و بیشتر با ناتو را فراهم کند.

ترکیه که دارای دومین ارتش بزرگ ناتو است به روابط در حال توسعه ترکمنستان با ناتو به گونه ای مثبت می نگرد و از آن پشتیبانی می کند. ملل هر دو کشور همانند ملت ترک آذربایجان از شاخه ترکان اوغوز هستند. لازم است تا در دوره های آتی، استراتژی جامع و همکاری عمیقی در روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور تدوین شود. این استراتژی باید به عنوان یک سیاست دولتی در دو چشم انداز دراز مدت و میان مدت اجرا شود. از سوی دیگر در این خصوص می باید هماهنگیها و همکاریها موثر بین سازمان های غیر دولتی، نهادهای دولتی، دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی در زمینه توسعه سیاست های اقتصادی منطقه ای تضمین شود.

جمهوری ترکیه باید از پروژه های بزرگ بخش خصوصی در ترکمنستان حمایت و این پروژه ها را مورد بازرسی و کنترل قرار دهد. نمونه های خوب را تشویق کند و مانع از ادامه کار موارد نادرست و بد شود.

نتیجه اینکه ترکمنستان به عنوان یکی از جماهیر تورک، بدون شک مرکز ثقل مهمی برای تعادل سیاست خارجی ترکیه محسوب می شود. ضمن اینکه وجود پیوندهای وسیع و عمیق تاریخی ترکمنستان با ترکیه و نیز سیاست خارجی واقع بینانه آنکارا می تواند از اهمیت منحصر به فردی در تنظیمات سیاست خارجی کشورمان برخوردار باشد.

ترجمه: فرزاد صمدلی