ستارگان درخشان در تاریخ و فرهنگ ملت ترک: دانیشمنت غازی

دانیشمنت(دانشمند) غازی یکی از امرایی است که در شاه جنگ مالازگیرت(ملازگرد) در رکاب سلطان آلپ ارسلان، امپراطور کبیر، عادل و هنرپرور سلجوقی حضور داشت. وی پس از نبرد مالازگیرت، فرمان فتح سراسر سرزمین آنادولو(آناتولی) را از سلطان ترک دریافت کرد. دانیشمنت غازی همچنین موسس حکومت دانیشمتلیلر(دانشمندیان) نیز می باشد. این حکومت در خلال سالهای 1071 الی 1178 در شهرهای سیواس، توکات، اماسیا، کایسری، مالاتیا و چانکیری بر پا بود.

در سال 1071 دانیشمنت غازی سیواس و حومه ان را فتح کرد. به این ترتیب سیواس مرکز حکومت وی شد و پس از آن به یاری دیگر ترکمنان شهرهای آماسیا، توکات، نیکسار، کایسری، ده ولی، زامانتی، البیستان و چوروم نیز تحت حاکمیت دانیشمنتلی لر در آمد که زیر نظر امپراطوری کبیر سلجوقی بود.

زندگی این دلاور ترک، بعد از مرگ وی در قالب داستانهای حماسی سینه به سینه نقل گردید. سرگذشت وی در کتاب دانیشمنت نامه(دانشمندنامه) به رشته تحریر درآمده است. این کتاب به دستور سلطان عزالدین کیکاووس دوم نوشته شده است. در این کتاب، دانیشمنت غازی به عنوان کسی معرفی شده که از سادات بوده و از نسل بطال غازی است. ساری سالتیک، دیگر قهرمان ملت ترک نیز از نوادگان او است.

دانیشمنت غازی علیه بیزانس به نبرد خاست و تبدیل به یکی از بزرگترین یاران سلیمانشاه موسس دولت سلجوقی در ایزنیک گردید. وی در در روند فتح آناتولی و حوزه دریای سیاه و نیز گسترش اسلام در این مناطق تلاش بسیاری نمود.

با شهادت سلیمانشاه در سال 1086 در مسیر موصل، دانیشمنت غازی بیش از پیش به سوی استقلال و مجاهدت سوق داده شد. با آغاز سلطنت سلطان قلیچ ارسلان یکم، دانیشمنت غازی و وی که مهمترین رهبران ترکمنان در آناتولی بودند نخست رودرروی هم قرار گرفتند. اما با پیشروی صلیبیون و انتشار اخبار جنایات وحشتناک آنها در طول راه، هر دو امیر ترکمن متحد شدند و صف واحدی در برابر دشمنان تشکیل دادند.

قهرمانیهای دانیشمنت غازی در نبرد با صلیبیون، زبان به زبان در سراسر آناتولی منتشر شد. نام برخی از امیران همرزم، شجاع و نام آور وی در نبردهای سرنوشت ساز سپاه اسلام با صلیبیون متجاوز در اوراق تاریخ ثبت شده است. افرادی چون کارا تکین، کارا دوغان، چاوولدور چاکا، نوعمان اوغلو سلیمان، عثمانجیک، ایل تکین، توراسان، یونوس اوغلو ایوب از این زمره اند.

مورخان از عدالت و جسارت دانیشمنت غازی در نبرد با متجاوزین مسیحی تمجید کرده و او را به صورت "یک ترک نیرومند و عادل" توصیف کرده اند.

در تاریخ ترکان برخی از حکمرانان را بیلگه خاقان میگویند. منظور از این عنوان، لقبی است که به حکمرانان حکیم و فهیم داده می شود. دانیشمنت غازی دقیقا فرمانروایی است که عنوان بیلگه خاقان زیبنده نام اوست.

در نبردهای نخست صلیبی در منطقه اریلی، 4 قشون سلطان کیلیچ ارسلان، دانیشمنت غازی، امیر حسن بی و امیر کاراجا بی، هم پیمان شدند و به مصاف صلیبیون رفتند.

در سال 1101 به دنبال نبرد مشترک دانیشمتلی لر و سلجوقیان در مالاتیا، سپاه صلیبی در هم کوبیده شده و پرنس بوهموند به اسارت در آمد و در قلعه نیکسار محبوس گردید.

دانیشمنت غازی در سال 1101 در برابر نیروهای صلیبی که از طریق انکارا راهی حوزه دریای سیاه شده بودند در منطقه مرزیفون روبرو شد و آنان را به سختی شکست داد. از آن به بعد سپاه صلیبیون در ورود به اناتولی از خود احتیاط بسیاری نشان داد.

پس از مدتی دانیشمنت غازی پرنس صلیبی را در قبال دریافت فدیه ای سنگین رها کرد. اما کیلیچ ارسلان مایل به انجام چنین کاری نبود.

این آغاز یک اختلاف بزرگ بود. به این صورت که نهایت دو قشون ترک در ماه آگوست سال 1103 در منطقه ماراش روبروی هم قرار گرفتند و دانیشمنت غازی مغلوب شد.

اما این مغلوبیت سبب خشم وی بر برادران خود نگردید و وی از آن پس نیز به نبرد با دشمنان جهان ترک و اسلام پرداخت و متوجه دوکهای ترابزون و نیز امپراطوری بیزانس گردید.

براساس نوشته دانیشمنت نامه، دانیشمنت غازی در سال 1105 به هنگام نبرد با بیزانسیون، به دلیل اصابت یک تیر زخمی شد و پس از مدتی به شهادت رسید.

ماتائوس مورخ ارمنی در مورد دانیشمنت غازی نوشته است:" دانیشمنت غازی انسان خوبی بود. وی در برابر مسیحیان از شفقت و مرحمت برخوردار بود. مرگ دانیشمنت غازی مسیحیان دوستدار او را دچار تاسف کرد."

نوشته: دکتر گورای کیرپیک

ترجمه: فرزاد صمدلی