ستاره های درخشان در کهکشان تاریخ و فرهنگ ملت ترک: ملانصرالدین

ملانصرالدین که به وی در ترکیه نصرالدین حوجا نیز می گویند، یک حکیم مسلمان ترک است.

بخش بزرگی از ملتهای جهان و بخصوص تمامی ملل منطقه نام ملا نصرالدین را شنیده و کمابیش با طنزهای وی اشنا هستند.
بی تردید وی یک حکیم است چراکه طنزهای به جا مانده از وی در عین شیرین بودن حکیمانه و ناصحانه می باشد.
لطیفه های حکیمانه متعددی از ملا نصرالدین در زبانهای ترکی، عربی، فارسی، انگلیسی، چینی، المانی، فرانسوی، لاتین، ژاپنی، روسی، صربی، یونانی، ایتالیایی، اسپانیایی، اردو، سغدی و لهستانی وجود دارد.
در هریک از این زبانها نام ملا نصرالدین دچار اندکی تغییر شده است. بعضا نیز اسم جدیدی به وی داده شده است. مثلا اعراب به وی جحا می گویند که همان حوجا یا خوجای ترکی است.
تحقیقات انجام شده نشان می دهد که ملا نصرالدین یک شخصیت واقعی تاریخی در قرن سیزدهم بوده است. وی در دورانی در سرزمین آناتولی زندگی می کرده که اسلام در بخش اعظم آن حضور داشته است. اطلاعات تاریخی موجود نیز این موضوع را تایید می کند.
تاریخ معینی در مورد ولادت و وفات ملا نصرالدین در دست نیست. اما اسناد موجود با قاطعیت نشان می دهد که وی در شهر سیوری حیصار وابسته به استان اسکی شهیر ترکیه متولد شده است.
ملا نصرالدین در سال ۱۲۰۸ در روستای هورتو در شهر سیوری حیصار متولد شد. پدر وی عبدالله حوجا، پیش نماز روستا بود. گفته می شود که ملا نصرالدین قبل از تکمیل شدن استیلای مغول بر سراسر اناتولی، در طلب علم راهی آک شهیر در پهنه اناتولی شده است.
گفته می شود که قونیه یکی از مهمترین شهرهایی است که نصرالدین حوجا در این شهر به تعلیم و تعلیم پرداخته است. وی در این شهر به مقام قضاوت رسیده است.
ملا نصرالدین در سال ۱۲۳۷ مجددا به آک شهیر مراجعت نموده است. وی در این شهر در محضر برخی اساتید تصوف چون سید محمود حیرانی و سید خواجه ابراهیم سلطان تلمِذ کرده است.
همزمان با اغاز استیلای دردناک مغولان در آناتولی، این سرزمین یکی از دورانهای تلخ تاریخ خود را سپری کرد. اما انسان آناتولی کوشید تا در بستری از تصوف بخصوص در زمینه های آهی گری (ahilik) و یاری گری (yarenlik) خود را سر و سامان بخشد و در راستای غمخواری یکدیگر، زخمهای موجود را درمان کند.
در این دوران که به ان دوران طلایی تصوف گفته می شود بزرگانی چون حضرت مولانا، حاجی بکتاش، شیخ ادبالی، آهی ائورن، سید حمزه و ملانصرالدین درخشیده اند. در بین این بزرگان، نصرالدین حوجا دارای جایگاه ویژه ای است. سخنان وی مخلوطی از طنز و حکمت است.
اگر به دفاتر ثبت احوال دوران عثمانی نگاه کنید متوجه می شوید که روستای هورتو، روستای محل زندگی ملانصرالدین در سال ۱۵۳۰ دارای ۲۰۰ نفر جمعیت بوده است.
در کتاب سالتیک نامه که در سال ۱۴۸۰ نگاشته شده، اشاره گردیده که ملانصرالدین در آک شهیر زندگی می کند و بعضا از شهر سیوری حیصار بازدید می کند.
این کتاب که در مورد ساری سالتیک یکی از بزرگان صوفیه نوشته شده است، خاطرنشان می کند که وی با ملا دیدارهایی داشته و همراه هم در راه عشقی که مد نظر اهل تصوف است همراه و همپیمان شده و سیر آفاق و انفس می کنند .
اگرچه نصرالدین حوجا یک شخصیت ملی ترکیه است اما بی تردید دامنه شهرت وی مرزهای سیاسی را در نوردیده و در بخش بزرگی از جهان نامدار شده است. امروزه نام وی را در قالب طنزهای حکیمانه در سراسر جهان ترک از یاکوتستان تا بالکان و یا در بخش بزرگی از جهان یعنی از اندلس تا چین میتوان شنید.

نوشته: نوشته دکتر گورآی کیرپیک دانشیار رشته تاریخ دانشگاه غازی