دین و جامعه مدنی: مفهوم گناه در ادیان الهی

در برنامه امروزمان در رابطه با مقوله گناه در ادیان مختلف سخن خواهیم گفت.
این مفهوم از خلقت اولین انسان تا به امروز موجودیت خود را حفظ کرده است. در همه ادیان در طول تاریخ می توان وجود مفهوم گناه را مشاهده کرد.
مقوله گناه علاوه بر ادیان الهی در ادیان غیر الهی نیز وجود دارد. طبعا نوع ادم در هر دوره ای از تاریخ و یا در قالب هر دینی، با مقوله گناه مواجه است و نمی تواند وجود آنرا نادیده بگیرد. زیرا انسانی که باورمند است برای نجات حیات اخرت خود نیازمند دوری از مواردی است که در هر دین و یا باوری آنرا گناه می شمارند.
در همه ادیان الهی در خصوص نخستین گناه با تعابیر مختلف سخن گفته می شود. باور ما براین است که نخستین گناه از حضرت آدم و حضرت حوا شروع شده است. براساس تورات یهودیان، نخست، حضرت ادم افریده شد و سپس حضرت حوا خلق گردید.
اسلام نیز بر همین اعتقاد است. براساس دیدگاه تورات، ادم و حوا به دلیل گناهی که مرتکب می شوند منزلتشان را در نزد خداوند از دست می دهند و به این ترتیب از وضعیتی جاودان و نامیرا به موجودی فناپذیر تبدیل می شوند. از آن پس است که انسانها در زندگی خود با دردو رنج روبرو می شوند. اما باید به صراحت بگوییم که این دیدگاه مشترک در یهویت و مسیحیت، در اسلام بگونه ای متفاوت بیان می شود.
در واقع دین اسلام بر این اعتقاد نیست که تمامی انسانها پس از ارتکاب نخستین گناه در مسیر درد و رنج قرار گرفته اند. این امر در اسلام قابل پذیرش نیست.
براساس باور اسلام هر کسی مسئول خوب و بد کارهای خود است. هیچ کسی مسئولیت کارهای دیگران را بر عهده ندارد. هر انسانی در زمان تولد پاک و مبرا از گناه است. بنابراین گناهی که از لحظه تولد بر گردن انسان باشد وجود ندارد و هر فعلی در ارتباط مستقیم با فاعل ان است.
در دین اسلام برخلاف دو دین یهودیت و مسیحیت، گناهان انسانهای ماقبل، بر گردن انسانهای مابعدش سنگینی نمی کند. در واقع باور این دو دین، با حقوق جزایی امروز نیز مخالف است. در این خصوص در قران کریم ایات متعددی وجود دارد.
ایه 286 از سوره بقره می فرماید: خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی کند ، هر کس هر کار خیری کسب کرده به سود اوست ، و هر کار بدی کسب نموده به زیان اوست، (و مؤمنان گویند) پروردگارا ، اگر ما فراموش نمودیم یا خطا کردیم ما را مؤاخذه مکن پروردگارا ، و بار تکالیف سنگینی (به کیفر گناهانمان) بر دوش ما منه چنان که بر کسانی که پیش از ما بودند نهادی. پروردگارا ، و آنچه بدان طاقت نداریم (از عذاب آخرت) بر ما تحمیل مکن و از ما درگذر ، و بر ما ببخشای ، و بر ما رحم کن ، تو مولای مایی ، پس ما را بر گروه کافران پیروز گردان.
همچنین ایه 111 از سوریه نساء میفرماید: و هر کس گناهی کند ، آن را تنها بر ضد خود انجام می دهد ، و خدا کسی را که مرتکب گناه شده است می شناسد و دیگری را به جای او مؤاخذه نمی کند ، زیرا او دانا و حکیم است .
ایه 15 از سوره اسراء نیز می گوید: هر که هدایت یافت تنها به سود خود هدایت یافته و هر که گمراه شد تنها به زیان خود گمراه شده است ، و هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی گیرد ، و ما هیچ امّتی را پیش از آن که پیامبری به سویشان بفرستیم به عذاب های دنیوی عذاب نکرده ایم .
خداوند در ایه 33 از سوریه لقمان نیز چنین می فرماید: ای مردم ، اکنون که دلیل یکتایی خدا را دانستید و پندهای شفابخش الهی را شنیدید ، از پروردگار خود پروا کنید و آیات او را انکار نکنید و بترسید از روزی که هیچ پدری برای فرزندش چیزی را کفایت نمی کند . و هیچ فرزندی نیز کفایت کننده چیزی از پدرش نیست . به یقین وعده خدا در مورد برانگیختن مردگان حق است; پس مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد و مبادا شیطان با وعده آمرزش خدا ، شما را فریب دهد .
در ایه 17 از سوره غافر نیز فرمایش خداوند چنین است: امروز هر کسی بدانچه کرده است سزا داده می شود . امروز هیچ ستمی در کار نخواهد بود ، چرا که خداوند اعمال بندگان را به سرعت حسابرسی می کند .
کلمه گناه، کلمه ای فارسی است. در زبان ترکی از کلمه گناه در مواردی چون " رنج وجدان" و یا "حرکتی دردآفرین برای انسان" مورد استفاده قرار می گیرد.
اما از نظر دینی گناه عمل یا اعمالی است که انجام ان از سوی دین منع شده و فرد خاطی به خاطر ان در جهان دیگر دچار رنج و عذاب خواهد شد.
گناهکار کسی است که مرتکب گناه شده باشد. گناه متضاد ثواب است. کسی که ثواب کند در آخرت پاداش می گیرد.
در دین اسلام گناهکار کسی است که فرامین خداوند و الله را نادیده بگیرد و از اعمالی که باید دوری کند اجتناب ننماید و همچنین اعمالی را که باید انجام دهد انجام ندهد.
دین اسلام معتقد است که خداوند بخشاینده گناهها است. برای عفو گناهان، انسان نباید به غیر از خداوند از کسی کمک بخواهد. براساس منابع دین اسلام، فقط و فقط این خداوند است که قادر به بخشودگی گناهان انسانهامی باشد.
بنابراین مقوله گناه در طول تاریخ حیات بشر، در قالب ادیان و باورهای مختلف مورد توجه بوده و موجودیت خود را تا به امروز حفظ کرده است.
مفهوم گناه وجود یک ارتباط ناگسستنی میان دنیا و اخرت را نشان می دهد. انسان باورمند به خداوند، جهان آخرت و زندگی پس از مرگ ایمان دارد.
انسانهایی که به چنین مواردی ایمان نداشته باشند از ذهن و بدن سالمی برخوردار نیستند. این گونه آدمیان دارای روحی پریشان و مریض هستند که جز در سایه رحمت خداوندی قابل درمان نمی باشد.
بنابراین انسانی که باورمند است و به خداوند و به جهان اخرت ایمان دارد از حیاتی سعادت مند هم در دنیا و هم در آخرت برخوردار می باشد.
توجه دغاشته باشیم که هیچ دینی برای انسانهای گناهکار آخرتی توام با خرسندی را وعده نداده است.