ترکیه و جهان از نگاه کارشناسان: ترکیه و رویدادهای غزه

ترکیه یکی از کشورهایی بود که شدیدترین واکنشها را در برابر حملات اسراییل به غزه از خود نشان داد. بگونه ایکه تقریبا در هر سطحی از ترکیه در خصوص محکومیت اقدامات اسراییل در غزه موضعگیری به عمل آمد. در واقع همه گروههای سیاسی و اجتماعی ترکیه اعم از حزب حاکم، احزاب مخالف، راستگرا و چپ گرا و یا ملی گرا و اسلامگرا حملات اسراییل به غزه را محکوم کردند.
البته یکی از مهمترین اقدامات ترکیه در بحبوهه بحران غزه، تلاش آنکارا برای برقراری اتش بس در میان دولت اسراییل و سازمان حماس بود. احمد داوود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه هم در دیدارهای دو جانبه و هم ضمن حضور در کنفرانس بین المللی پاریس، برای برقراری آتش بس در میان گروههای درگیر تلاش زیادی به خرج داد.
موضع ترکیه در قبال بحران غزه چنین بود: تامین شرایط برقراری اتش بس فوری، عقب نشینی سربازان اسراییل از خاک غزه و به مورد اجرا گذاشته شدن قواعد و مقررات حقوقی لازم الاجرای بین المللی در مورد این بحران.
مهمترین بخش از قواعدی که در این بحران می بایستی به مورد اجرا گذاشته شود عبارتند از: خاتمه یافتن سیاست محاصره و انزوای غزه از سوی اسراییل، اجازه دادن به حضور دولتمردان مردمی سازمان حماس در حکومت فلسطین، اجرای فرمول دو دولتی در منطقه و تامین شرایط لازم برای احترام نهادن اسراییل به این قواعد.
مواضع ترکیه در قبال غزه از سوی اسراییل و نیز حکومتهای حامی اسراییل مورد انتقاد قرار گرفته است. ضمن اینکه سیاستهای جانبدارانه ترکیه از فلسطین و حماس نیز برخی از دولتها، گروهها و سیاستمداران را ناراحت کرده است. البته اینکه این انتقادها از ترکیه تا چه حدی حقیقی است جای بحث فراوان دارد.
اینکه ترکیه چرا از حماس و فلسطین حمایت می کند و در کل سیاست ترکیه در قبال غزه و فلسطین به چه صورتی است؟ پرسشهایی هستند که در برنامه امروز توسط پروفسور دکتر رمضان گوزن، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل و عضو هیات علمی دانشگاه مرمره به ان پاسخ داده خواهد شد.

بله ترکیه هم به حماس و هم به فلسطین بصورتی عیان و قوی کمک می کند. این کمکها دارای اساسهای تاریخی، جامعه شناختی و سیاسی است و به سالهای 1960 برمی گرد.
هرچند در ترکیه در قبال مسئله اسراییل- فلسطین گرایشهای متفاوتی نیز وجود داشته است اما برآیند همه انها دفاع جدی از فلسطین است. هم حکومتهای ترکیه و هم اقشار مختلف مردم، همواره علیه اشغال سرزمینهای فلسطینی از سوی اسراییل موضعگیری کرده و هم خواستار تاسیس حکومت فلسطین شده ند. از سوی دیگر حکومتهای ترکیه همیشه نقض حقوق انسانها از سوی اسراییل و اشغال بیت المقدس را از سوی آنان مردود و محکوم دانسته اند.
مواضع ترکیه تنها به دلیل ریشه های دینی، فرهنگی و تاریخی کشورمان نیست. بلکه رویکرد دولتهای آنکارا همواره مبتنی بر نورمها و اصول بین المللی بوده است.
در اصل ترکیه در حال دفاع از قطعنامه های معلوم و مشهور شورای امنیت سازمان ملل متحد است. بی تردید قطعنامه های شورای امنیت بخصوص قطعنامه های شماره 242 و 338 می بایست به مورد اجرا گذاشته شوند. ترکیه در چارچوب این قطعنامه ها خواستار خروج ارتش اشغالگر اسراییل از اراضی فلسطین، توقف اسکان غیر قانونی یهودیان، آزادی بازداشت شدگان بی گناه و تاسیس حکومتی فلسطینی بر اساس قوانین حقوقی است.
در همین رابطه حکومت ترکیه در سال 1978 به حکومت فلسطین اجازه داد تا در آنکار سفارت کبرای خود را دایر کند. از سوی دیگر ترکیه در سال 1988 از نخستین کشورهایی بود که حکومت در تعبید فلسطین را شناخت. ترکیه همچنین از زمره ممالکی است که از سال 1993 مذاکرات صلح اعراب و اسراییل را مورد حمایت قرار داده و در سالهای اخیر نیز خواستار آزادی غزه شده است.
البته باید قبول کنیم که سیاستهای ترکیه در مورد فلسطین، در خلال 10 سال اخیر در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه سیر صعودی شدیدی داشته و به قله خود رسیده است.
این حزب، گفتار و کرداری قوی در قبال فلسطین از خود نشان داده است. در واقع به همانصورتی که جامعه بین المللی از مسئله فلسطین حمایت می کند لازم است تا در چارچوب حقوق و قواعد بین المللی توافقی در قالب فرمول دو دولتی صورت گیرد. یعنی باید در کنار حکومت اسراییل، یک حکومت واقعی فلسطینی تشکیل گردد. همانگونه که هرکسی قبول می کند این دولت باید سرزمینی داشته باشد، از نظامی مبتنی بر دمکراسی برخوردار باشد، اراده مردم در سیاستهای حکومت منعکس گردد و از حق استقلال و حاکمیتی خدشه ناپذیر برخوردار گردد.
خوب اینجا این سئولال مطرح است که ایا در حال حاضر حکومت فلسطین واجد این ویژگیها هست یا خیر؟
جواب این سئوال متاسفانه خیر است. در حال حاضر سرزمین فلسطین تحت اشغال اسراییل و زیر اتشباری این حکومت قرار دارد. سازمان حماس که بصورتی دمکراتیک از سوی مردم غزه انتخاب شده است مورد شناسایی اسراییل و غرب نیست. به این ترتیب آنها اراده مردم را مورد قبول و دقت خود قرار نمی دهند و حق حاکمیت و استقلال فلسطین را ندیده می گیرند. اگرچه مسئول برخی از این مسائل خود فلسطینیان نیز هستد اما در کل مسئول اصلی این مسائل سیاستهای نادرست اسراییل و جامعه جهانی می باشد.
البته ترکیه تمامی این مسائل را به دقت تحت نظر دارد. یعنی ترکیه هم از یک سو تلاش می کند تا مسائل میان فلسطینیان را حل و فصل کند و از سوی دیگر سیاستهای نادرست اسراییل را مورد انتقاد قرار دهد.
ترکیه سازمان حماس را به رسمیت شناخته و در تلاش است تا میان این سازمان و حکومت فلسطینی سازش ایجاد کند.
همچنین ترکیه در حال افشاء کردن سیاستهای نادرست اسراییل در جهان و به عمل آوردن تلاشی جدی برای حل مسئله اعراب و فلسطین است. شاید بتوان گفت که اوج این سیاست رویدادی است که در سال 2010 اتفاق افتاد و تحت عنوان کشتی مرمره ابی شناخته می شود. در ان زمان ترکیه سعی کرد تا با استفاده از سیاستهای مسالمت آمیز اقدام اسراییل در زمینه محاصره و انزوای غزه را به پایان برساند. اما همانگونه که می دانید این سیاست به دنبال حمله نظامی اسراییل و قتل غیرنظامیان ناکام ماند.
متاسفانه سیاستهای دهه اخیر ترکیه در قبال فلسطین و غزه تحت تاثیر رویداد کشتی مرمره ابی و نیز تحت الشعاع رخدادهای خاورمیانه قرار گرفته است. به این ترتیب که تاثیرات دیپلماتیک ترکیه بر روی اسراییل کاهش یافته است.
مهمتر از همه اینکه بدنبال ناکامی بهار عربی و بروز حوادث ناخوشایند در کشورهای سوریه، عراق، مصر و لیبی، سیاستهای ترکیه در قبال غزه و فلسطین تحت تاثیر نتایج منفی این رویدادها قرار گرفته است.
عزیزان تحلیل پروفسور دکتر رمضان گوزن، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل و عضو هیات علمی دانشگاه مرمره را خواندید.