Ο Αλ-Γκαζαλί και η αναζήτηση της γνώσης στον σύγχρονο κόσμο

Ο Αλ-Γκαζαλί ο οποίος έζησε στον διανοητικό και πνευματικό κόσμο του Κορανίου και της Σουνά και τον εμπλούτισε με τη δική του μακρόχρονη συνεισφορά, ήταν αφοσιωμένη ψυχή και σώμα για την επίτευξη της αληθινής γνώσης, σοφίας και αρετής

Σε έναν καιρό που είναι εύκολο να συγχέουμε τη γνώση με την πληροφορία και να ξεχνάμε το νόημα της σοφίας, είναι σημαντικό να κατανοούμε σωστά τις βασικές έννοιες καθώς προχωράμε. Στην αναζήτησή μας για την πραγματική γνώση στο σύγχρονο κόσμο, ο Αλ-Γκαζαλί είναι ένας από τους πλέον εξέχοντες μουσουλμάνους λόγιους στους οποίους θα προστρέχαμε για μια τέτοια σοφία.

Ο λόγος που ο Αλ-Γκαζαλί ξεχωρίζει από τους όμοιούς του είναι επειδή είναι ένας στοχαστής που έχει ταξιδέψει σε διάφορα μονοπάτια μελετώντας τις παραδοσιακές επιστήμες και αποδεχόμενος τα μεγαλύτερα ερωτήματα του θρησκευτικού νόμου, της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της μεταφυσικής. Στην αυτοβιογραφία του με τίτλο, «Σωτηρία από το Λάθος» (al-Munqidh Min al-Dalal), αφηγείται την ιστορία του ταξιδιού του ως ένας αφοσιωμένος αναζητητής της γνώσης και τις παγίδες απέναντι στις οποίες όλοι οι αναζητητές της γνώσης και της αρετής πρέπει να είναι προσεκτικοί ώστε να μην χάσουν τον δρόμο τους.

Ο Αλ-Γκαζαλί έζησε στον διανοητικό και πνευματικό κόσμο του Κορανίου και της Σουνά εμπλουτίζοντας την θρησκευτική επιστημονική κοινότητα με τη δική του μακρόχρονη συνεισφορά. Η ικανότητά του να συνδυάζει τα διάφορα πεδία της γνώσης, αποδεικνύει όχι μόνο την προσωπική επινοητικότητά του αλλά και το διανοητικό-πνευματικό κλίμα στο οποίο ήκμασε ως στοχαστής και λόγιος. Διακρίθηκε σε ένα πολιτιστικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον όπου η γνώση θεωρούνταν υπέρτατη αρετή και οι κάτοχοι της γνώσης έχαιραν μεγάλης εκτίμησης. Σαφώς, αυτό προέρχεται από την σημασία που προσδίδει το Κοράνι στην γνώση.

Το Κοράνι χρησιμοποιεί την λέξη γνώση ('ilm) και τις εκδοχές της σε περισσότερα από 750 μέρη. Η γνώση μπορεί να αναφέρεται στην αποκάλυψη, τις ιστορίες των προφητών, ανθρώπινες έννοιες ή τον φυσικό κόσμο. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση, η γνώση αναφέρεται σε κάτι μεγαλύτερο και πιο ουσιαστικό πέρα από την πληροφορία. Εξυπηρετεί ένα «σημάδι» (ayah) το οποίοι οι ευφυείς υποτίθεται ότι πρέπει να αποκρυπτογραφήσουν, επιδιώκοντας όχι μόνο να διευρύνουν την αντίληψη κάποιου για τον κόσμο στον οποίο ζούμε, αλλά και να μας ενσταλάξουν μια αίσθηση ηθικής υπευθυνότητας και πνευματικής κατεύθυνσης. Η αληθινή γνώση οδηγεί στην πίστη και στην αρετή γιατί όλη η γνώση είναι στην τελική μια αναφορά στην πηγή όλων των πραγμάτων.

Δεν μπορεί κάποιος να έχει μια πραγματική και πλήρη γνώση των πραγμάτων χωρίς να γνωρίζει την πηγή. Όπως είπε ο Αριστοτέλης, δεν μπορεί κάποιος να γνωρίζει το αποτέλεσμα χωρίς να γνωρίζει την αιτία. Δεδομένου ότι ο Θεός είναι η αιτία των αιτιών και η πηγή όλων των αποτελεσμάτων, όλη η αληθινή γνώση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γνώση Του ως Δημιουργού. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Κοράνι δημιουργεί μια ισχυρή σχέση μεταξύ της γνώσης, της πίστης και της αρετής.

Υπό αυτή την έννοια η γνώση δεν είναι «νοητική γυμναστική». Δεν είναι απλός γραμματισμός. Δεν είναι ένα εργαλείο για να χειραγωγηθεί ο κόσμος της φύσης. Αντίθετα, η αληθινή γνώση είναι μια πράξη ενασχόλησης με την πραγματικότητα των πραγμάτων και μια διαδικασία υπαρξιακού μετασχηματισμού. Αλλάζει και ωριμάζει τον γνώστη. Είναι βαθιά προσωπική με την έννοια ότι δεν μπορεί κάποιος να παραμείνει αδιάφορος προς τη μετασχηματιστική δύναμη της γνώσης. Η πραγματική γνώση όχι μόνο μας δίνει σοφία, αλλά παράλληλα μας οδηγεί σε μια ζωή αρετής και πνευματικής ικανοποίησης.

Ο Αλ-Γκαζαλί είναι μια από τις κορυφές αυτής της σύνθεσης γνώσης, σοφίας και αρετής. Στα διάφορα έργα του όπως "Ihya ulum ad-din," "al-Mustasfa," "al-Iqtisad fi'l-itiqad," "Mishkat al-Anwar" και "Tahafat al-Falasifah", παρουσιάζει την ουσιαστική ενότητα της αποκαλυμμένης και αιτιολογημένης γνώσης. Καθώς η αληθινή γνώση μας δείχνει την πραγματικότητα των πραγμάτων όπως έχουν, μας καλεί επίσης να ενεργήσουμε σε συμφωνία με αυτή τη γνώση. Είναι σαν να γνωρίζουμε τα πάντα γύρω από την θάλασσα και τον άνεμο. Αυτού του είδους η γνώση είναι ουσιαστική αλλά ο ναυτικός οφείλει να ενεργήσει σύμφωνα με αυτό ειδάλλως δεν θα μπορέσει ούτε να πλεύσει, ούτε να επιζήσει αντιμέτωπος με μια καταιγίδα. Το να γνωρίζεις από μόνο του δεν είναι αρκετό. Πρέπει να έχεις και σοφία που σημαίνει να ξεχωρίζεις μεταξύ σωστού και λάθους και να ενεργείς ηθικά.

Ο Αλ-Γκαζαλί είναι τόσο ανένδοτος σε αυτό το σημείο που αφιερώνει αξιόλογο χώρο στη σημασία της επίτευξης αληθινής γνώσης, σοφίας και αρετής στον πρόλογο του σημαντικού του έργου πάνω στην λογική που ονομάζεται Mi'yar al-'Ilm. Ευχαριστεί τον Θεό που χορήγησε στα ανθρώπινα όντα λογική και νοημοσύνη ('aql) με τα οποία ξεχωρίζουν την αλήθεια από το ψέμα. Καταδικάζει την αισθανόμενη γνώση που βασίζεται στην άγνοια και την εικασία. Προειδοποιεί τους αναγνώστες του έναντι των κινδύνων της αβάσιμης υποψίας. Προσπαθεί να τους δείξει τους τρόπους της επίτευξης της βεβαιότητας στην γνώση. Ο Αλ-Γκαζαλί εγκωμιάζει την λογική/νοημοσύνη (γνωστή ως 'aql) ως το βασικό εργαλείο για την αληθινή γνώση και σοφία τόσο πολύ που κανείς δεν μπορεί να τον περάσει για ωμό ορθολογιστή. Παρόλο όμως που επαινεί την λογική ως το σπουδαιότερο δώρο που έδωσε ο Θεός στους ανθρώπους, εκτός από τη δημιουργία τους, εκείνος δεν είναι ορθολογιστής. Ο Αλ-Γκαζαλί απλά τοποθετεί την λογική στο κατάλληλο μέρος μέσα στο μεγαλύτερο σχήμα πραγμάτων.

Η επιτυχία της πραγματικής γνώσης είναι σοβαρή δουλειά και απαιτεί διανοητική και πνευματική δέσμευση. Έτσι κινούμαστε από την πληροφορία στην γνώση, από τη γνώση στη σοφία και από την σοφία στην αρετή και την πνευματική τελειοποίηση. Είναι σημαντικό να το θυμόμαστε όταν σκεφτόμαστε με μάλλον αλαζονικό τρόπο ότι έχουμε όλες τις «πληροφορίες» στην οθόνη ενός υπολογιστή. Αυτή η οθόνη, ασχέτως με το πόσο έγχρωμη ή ακριβής είναι, δεν μπορεί να μας δώσει καμία γνώση, σοφία και αρετή. Πρέπει να ξέρουμε που να τα αναζητήσουμε.