Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης (13-2019)

            Με τον όρο Μειονοτική Εκπαίδευση εννοούμε το εκπαιδευτικό σύστημα που περιλαμβάνει σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης χαρακτηρισμένα ως μειονοτικά. Αυτό το είδος εκπαίδευσης το  συναντάμε μόνο στην περιοχή της Θράκης και προστατεύεται από ειδικό νομικό καθεστώς. Τέλος, αφορά και απευθύνεται αποκλειστικά σε μέλη της Τουρκικής Μειονότητας.

Στον ορισμό που επιχειρήσαμε να δώσουμε θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όταν λέμε πρωτοβάθμια εκπαίδευση εννοούμε μόνο τα δημοτικά σχολεία, ενώ εξαιρούνται τα νηπιαγωγεία επειδή δεν υπάρχουν μειονοτικά νηπιαγωγεία. Το ζήτημα απουσίας μειονοτικών νηπιαγωγείων θα μας απασχολήσει σε μία επόμενη εκπομπή.

            Ανάμεσα στους στόχους της μειονοτικής εκπαίδευσης είναι η προστασία και η διασφάλιση των εκπαιδευτικών δικαιωμάτων της Μειονότητας, ο σεβασμός στην ιδιαίτερη ταυτότητά της και η έκφραση αυτής της ταυτότητας μέσω του εκπαιδευτικού μηχανισμού, η διασφάλιση ειδικότερων δικαιωμάτων όπως τα γλωσσικά δικαιώματα και η εκμάθηση της μητρικής γλώσσας μαζί με την γλώσσα υπηκοότητας.

            Κατά συνέπεια, όταν αναφερόμαστε σε μειονοτικά σχολεία πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η εκπαίδευση σε αυτά είναι δίγλωσση. Υπάρχουν δύο βασικοί πυλώνες, η ελληνόφωνη και η τουρκόφωνη εκπαίδευση. Συγκεκριμένα μαθήματα που καθορίζει η υπάρχουσα νομοθεσία διδάσκονται στην ελληνική γλώσσα και τα υπόλοιπα στην τουρκική. Υπάρχει και η διδασκαλία της αραβικής στο μάθημα των θρησκευτικών, με μεγαλύτερη έμφαση στα δύο Ιεροσπουδαστήρια που υπάρχουν στην περιοχή.

            Το νομικό καθεστώς που διέπει την μειονοτική εκπαίδευση περιλαμβάνει διεθνείς κανόνες που είναι δεσμευτικοί για την Ελλάδα, διακρατικές συμφωνίες και πρωτόκολλα κι ένα πλήθος δικαιικών κανόνων  του εσωτερικού εθνικού δίκαιου που ρυθμίζουν επιμέρους θέματα. Όταν το 2001 οι Μπαλτσιώτης και Τσιτσελίκης (33) σε ένα χρήσιμο εκδοτικό εγχείρημα - οδηγό για τη μειονοτική εκπαίδευση συγκέντρωσαν την υπάρχουσα νομοθεσία, σχολίασαν για το πλήθος των κανόνων, διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων ότι διαμορφώνουν «ένα πραγματικό νομικό λαβύρινθο ασαφών και αντιφατικών μεταξύ τους διατάξεων, ιδιαίτερα κατά τη σύγκρουση ειδικών-γενικών και προγενέστερων-μεταγενέστερων κανόνων δικαίου». 18 χρόνια μετά, το σχόλιο αυτό είναι τόσο επίκαιρο όσο αν γραφόταν σήμερα. Όποιος επιχειρήσει να διαβάσει τη νομοθεσία που διέπει την μειονοτική εκπαίδευση θα χαθεί ανάμεσα σε διατάξεις και αποφάσεις που δημιουργούν σύγχυση ενίοτε και ασάφειες.

            Η θεμέλια λίθος της μειονοτικής εκπαίδευσης είναι αναμφισβήτητα η Συνθήκη της Λωζάνης. Σημαντικότερα από εκπαιδευτικής άποψης θεωρούνται το άρθρο 40 που δίνει το δικαίωμα ίδρυσης και διαχείρισης σχολείων και άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στα μέλη της Μειονότητας με ιδία έξοδα και στα οποία θα διδάσκεται η μητρική γλώσσα. Μαζί με αυτό, το άρθρο 41 δεσμεύει την Ελληνική Κυβέρνηση να παρέχει κάθε διευκόλυνση για την διδασκαλία στην μητρική γλώσσα, προβλέπει τη δυνατότητα υποχρεωτικής διδασκαλίας και της γλώσσας υπηκοότητας και τέλος, προβλέπει το δικαίωμα στον κατ’ αναλογία καταμερισμό των δημοσίων ή δημοτικών δαπανών για την λειτουργία των σχολείων.

            Επικουρικά στη Συνθήκη της Λωζάνης προστέθηκαν αργότερα η Ελληνοτουρκική Μορφωτική Συμφωνία της 20^ης Απριλίου 1951, το Ελληνοτουρκικό Μορφωτικό Πρωτόκολλο της 20^ης Δεκεμβρίου 1968 και η Ελληνοτουρκική Συμφωνία για την Πολιτιστική Συνεργασία του 2000. Η Συμφωνία του 2000 κατήργησε τη Συμφωνία του 1951.

            Αν και η Συμφωνία του 1951 δεν βρίσκεται πλέον σε ισχύ, ωστόσο η χρονιά που υπογράφηκε δεν είναι τυχαία. Η παράλληλη ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το καλό και φιλικό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, επηρέασε άμεσα την Μειονότητα και την μειονοτική εκπαίδευση εκείνης της περιόδου. Ενδεικτικά αναφέρουμε την υπογραφή της Συμφωνίας, την ίδρυση του Μειονοτικού Γυμνασίου και Λυκείου Κομοτηνής «Τζελάλ Μπαγιάρ» το 1952, και αργότερα, το 1961 την ίδρυση του Μειονοτικού Γυμνασίου και Λυκείου στην Ξάνθη «Μουζαφέρ Σαλίχογλου».

            Για την ιστορία, η Ελληνοτουρκική Μορφωτική Συμφωνία του 1951 προέβλεπε την ίδρυση μορφωτικών ινστιτούτων, την ίδρυση πανεπιστημιακής έδρας για διδασκαλία της γλώσσας, της ιστορίας και της λογοτεχνίας κάθε χώρας στο έδαφος της άλλης, την ενθάρρυνση της εκπαιδευτικής συνεργασίας, τη διασφάλιση καλύτερης μορφωτικής επίδρασης μέσω βιβλίων, περιοδικών και δημοσιευμάτων. Σημαντική είναι και η διάταξη που όριζε ότι οι δύο χώρες πρέπει να λάβουν μέριμνα ώστε τα σχολικά βιβλία που εκδίδονται στις δύο χώρες να μην παρέχουν ανακρίβειες που αναφέρονται στην γείτονα χώρα.

            Το Ελληνοτουρκικό Μορφωτικό Πρωτόκολλο του 1968 διεύρυνε τη συμφωνία του 1951 και έκανε συστάσεις προς τις δύο κυβερνήσεις. Συγκεκριμένα, όριζε την ανταλλαγή σχολικών εγχειριδίων για τα μειονοτικά σχολεία ενώ παράλληλα επέτρεπε τη χρήση της μητρικής γλώσσας στα διαλείμματα, στις γιορτές και στα συμβούλια. Σε αυτό υπάρχουν διατάξεις που αφορούν την μειονοτική γλώσσα, το εποπτικό υλικό, τις σχολικές βιβλιοθήκες, τα σχολικά εγχειρίδια, τον σεβασμό της θρησκευτικής, φυλετικής και εθνικής συνείδησης των μαθητών.

            Η Πολιτιστική Συνεργασία του 2000 αναφέρει ρητά ότι δεν αλλάζει το καθεστώς προστασίας των εκπαιδευτικών δικαιωμάτων των δύο μειονοτήτων σε Ελλάδα και Τουρκία. Εστιάζει στη συνεργασία των δύο χωρών σε θέματα πολιτισμού, εκπαίδευσης, νεολαίας και αθλητισμού. Είναι τομείς που μπορούν να επηρεάσουν την εφαρμογή των δικαιωμάτων στην πράξη.

            Όπως κάθε εκπαιδευτικό σύστημα έτσι και η μειονοτική εκπαίδευση ρυθμίζεται από διάφορους δικαιικούς κανόνες ως προς ειδικά θέματα, όπως η λειτουργία των σχολείων, το ωρολόγιο πρόγραμμα, τα εγχειρίδια, οι διδάσκοντες, η ανάδειξη και η λειτουργία των σχολικών εφορειών και μία σειρά άλλων γενικών και ειδικών ζητημάτων. Όλα αυτά αποτέλεσαν αντικείμενο ενασχόλησης από το 1923 μέχρι και σήμερα του εκάστοτε νομοθέτη ο οποίος όπως όλα δείχνουν δεν έμενε ανεπηρέαστος από τις γενικότερες εξελίξεις που λάμβαναν χώρα σχετικά με τα μειονοτικά, αλλά και τις διακρατικές ελληνοτουρκικές σχέσεις.

            Το νομικό καθεστώς συνδέεται άμεσα με την νομική φύση των σχολείων. Κάπως απλουστευμένα θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα μειονοτικά σχολεία λειτουργούν ως ιδιωτικά σχολεία υπό τον έλεγχο του κράτους. Κι εδώ φαίνεται ότι επικρατεί σύγχυση ως προς την διττή νομική φύση των σχολείων που διέπονται από διατάξεις που αφορούν την δημόσια αλλά και διατάξεις που αφορούν την ιδιωτική εκπαίδευση. Είναι ειδικότερα ζητήματα στα οποία θα γίνουν σχετικές αναφορές στις επόμενές μας εκπομπές που στόχο έχουν να αναδείξουν ιστορικές και όχι μόνο πτυχές της μειονοτικής εκπαίδευσης.