Η Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης (04-2019)

            Στην προηγούμενη εκπομπή αναφερθήκαμε στις πρωτοβουλίες συγκρότησης ανεξάρτητων κρατιδίων με τη μορφή δημοκρατιών στην περιοχή της Θράκης. Κύριος παρονομαστής σε όλες αυτές ήταν το αίτημα για αυτονόμηση της περιοχής. Μπορεί οι συμμαχίες να μεταλλάσσονταν αλλά σε όλες συμμετείχαν και ενίοτε είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο εκπρόσωποι των τοπικών κοινοτήτων και μάλιστα, τηρούνταν ένα σύστημα αναλογικότητας ως προς την αντιπροσώπευσή τους σε όργανα λήψης αποφάσεων.

            Παρόλο που οι εθνικές ιστοριογραφίες επιχείρησαν κατά καιρούς να υιοθετήσουν και να αποδώσουν εθνικό μανδύα σε ορισμένες από τις τοπικές πρωτοβουλίες, ωστόσο το κυρίαρχο μήνυμα όλων είναι ότι οι όποιες διαφορές μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων στη βάση της καταγωγής ή της θρησκείας, δεν ήταν κυρίαρχες. Όταν η συζήτηση στρεφόταν στην αυτονόμηση της περιοχής τότε υπερκεράζονταν οι όποιες διαφορές. Έτσι είδαμε μέχρι πρότινος εχθρούς να συμμαχούν με κοινό στόχο.

            Οι δημοκρατίες που έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές του 20^ου αιώνα ήταν πρωτοβουλίες που αντανακλούσαν σε κάποιο βαθμό το πώς φανταζόταν οι ντόπιοι πληθυσμοί μία τοπική δημοκρατία με αναλογική εκπροσώπηση όλων των κοινοτήτων. Όταν προτάθηκε η οριστική λύση για την τύχη της Δυτικής Θράκης, οι ντόπιοι πληθυσμοί είχαν λόγο και διαδραμάτισαν επίσης καθοριστικό ρόλο.

Σε αυτό το σημείο θα σταθούμε στην σημερινή μας εκπομπή και συγκεκριμένα την χρονική περίοδο από τα μέσα Οκτωβρίου 1919 μέχρι τον Μάιο του 1920 όπου η διοίκηση της Δυτικής Θράκης πέρασε στα χέρια των Συμμαχικών Δυνάμεων. Η περίοδος αυτή έληξε με την ενσωμάτωση της περιοχής στον ελληνικό κορμό.

Ο Γάλλος Στρατηγός Charpy (Σαρπύ) είχε τεθεί επικεφαλής της Διασυμμαχικής Διοίκησης, ενώ καταλυτικός ήταν και ο ρόλος του Έλληνα διπλωμάτη Χαρίσου Βαμβακά ο οποίος είχε διατελέσει βουλευτής στο Οθωμανικό Κοινοβούλιο και είχε στενές σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αυτός τον έστειλε στην Θράκη να συνδράμει στο έργο του Γάλλου στρατηγού.

Ανώτερος γνωμοδοτικός μηχανισμός της Διασυμμαχικής Διοίκησης ήταν το Ανώτερο Διοικητικό Συμβούλιο. Το Συμβούλιο ήταν 15μελές, αλλά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς την σύνθεσή του. Αποτελούνταν από 5 Έλληνες, 5 Τούρκους, 2 Βούλγαρους, έναν Αρμένιο, έναν Εβραίο και έναν Λεβαντίνο. Άλλες πηγές κάνουν λόγο για 6 Έλληνες και δεν κάνουν αναφορά στον Λεβαντίνο, ενώ άλλες μειώνουν τον αριθμό των Ελλήνων σε 4 και ανεβάζουν τον αριθμό των Λεβαντίνων σε δύο.

Πρόεδρος εξελέγη ο Εμμανουήλ Δουλάς με τις ψήφους και δύο Τούρκων εκπροσώπων, του Hafiz Salih Mehmetoglu (Χαφούζ Σαλή Μεχμέτογλου) και του Osman Aga (Οσμάν Αγά). Υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς τις ψήφους και το παρασκήνιο που οδήγησε στην θέση του Προέδρου τον Εμμανουήλ Δουλά, το σίγουρο ωστόσο είναι ότι ο Έλληνας Πρόεδρος αναδείχθηκε σε αυτό το αξίωμα και με την στήριξη Τούρκων εκπροσώπων. Λόγω του ότι υποψηφιότητα είχε θέσει και ένας Τούρκος, η εκλογή του Έλληνα Προέδρου με τις τουρκικές ψήφους θεωρήθηκε προδοσία από τους υπόλοιπους Τούρκους εκπροσώπους. Η διαφοροποίηση ωστόσο αυτή συνεπάγεται ότι και στο εσωτερικό των πληθυσμιακών ομάδων υπήρχαν διαφορετικές τάσεις.

Στην περίπτωση των Τούρκων ίσως να πρόκειται και για πρώιμες διαφοροποιήσεις που οδήγησαν τα αμέσως επόμενα χρόνια στη διάκριση μεταξύ νεωτεριστών και παραδοσιακών μουσουλμάνων, αλλά αυτή η διάκριση θα μας απασχολήσει σε μία από τις επόμενες εκπομπές.

Πέρα από τη Σύνθεση του Ανώτερου Συμβουλίου της Διασυμμαχικής Θράκης, η εκπροσώπηση των κοινοτήτων ήταν εμφανής σε όλη της λειτουργία και τη δομή της Διασυμμαχικής Διοίκησης, όπως στην διοικητική διάρθρωση της περιοχής σε έξι επαρχίες. Κάθε επαρχία διοικούνταν πέρα από τον στρατιωτικό διοικητή και από έναν πολιτικό διοικητή από την πλειοψηφούσα κοινότητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τρεις επαρχίες διοικούνταν από Έλληνες και τρεις από Τούρκους διοικητές.

Τον Δεκέμβριο του 1919 δημοσιεύτηκε ο Καταστατικός Χάρτης της Διοικήσεως της Διασυμμαχικής Θράκης ο οποίος αποτελούνταν από 11 άρθρα που όριζαν βασικούς κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας της διοίκησης. Μετά από προσπάθειες του Χαρίσιου Βαμβακά ο Καταστατικός Χάρτης συντάχθηκε στην επίσημη γαλλική, στην ελληνική και στην τουρκική. Όλες οι αποφάσεις μεταφραζόταν τόσο στα ελληνικά όσο και στα τουρκικά.

Όταν με την πάροδο του χρόνου διαφαινόταν η επικράτηση της ελληνικής κυριαρχίας στην περιοχή, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι υποστήριξαν την αυτονόμησή της. Μαρτυρίες κάνουν λόγο ότι με το βλέμμα στραμμένο σε αυτό το στόχο ο τότε Δήμαρχος Κομοτηνής, Hafiz Ali Galip (Χαφούζ Αλή Γκαλήπ), διοργάνωσε συλλαλητήριο. Στο εσωτερικό ωστόσο της τουρκικής κοινότητας υπήρχαν διάφορες τάσεις. Υπήρχαν υποστηρικτές της αυτονόμησης, και από την άλλη υποστηρικτές και φιλικά προσκείμενοι στην ελληνική πλευρά.

Οι ιστορικές πηγές και μαρτυρίες συγκλίνουν ότι το παρελθόν της βουλγαρικής κυριαρχίας ήταν τόσο άσχημο στις μνήμες των ντόπιων Τούρκων που όλοι απεύχονταν την επικράτηση του βουλγάρικου ζυγού. Ακόμα κι όταν διαφαινόταν η επικράτηση της ελληνικής πλευράς και μερίδα ντόπιων Τούρκων συμμάχησαν με τους Βούλγαρους δημιουργώντας την αυτόνομη Τουρκική Δημοκρατία, το εγχείρημα δεν ήταν πετυχημένο και δεν είχε διάρκεια τόση ώστε να μετατραπεί σε κυρίαρχη τάση.

            Η ειρηνική ενσωμάτωση της Θράκης δεν θα συνέβαινε χωρίς την υποστήριξη και του ντόπιου τούρκικου πληθυσμού. Σε αυτό σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η στάση του Ελευθέριου Βενιζέλου, Έλληνα Πρωθυπουργού, ο οποίος επιδείκνυε σεβασμό στις μειονότητες και είχε ιδιαίτερη ευαισθησία στη διατήρηση των ηθών, των εθίμων και των παραδόσεων των μουσουλμάνων που περιήλθαν εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μαζί με τον Τούρκο ομόλογό του,  İsmet İnönü (Ισμέτ Ινονού), διαδραμάτισαν εκείνη την εποχή πρωταγωνιστικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην Συνθήκη της Λωζάννης στην οποία θα αναφερθούμε στην επόμενη εκπομπή.

Βιβλιογραφικές παραπομπές

Aarbakke Vemund, 2000, Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης (The Muslim Minority of Greek Thrace), αδημοσίευτη διδακτορική εργασία, University of Bergen

Featherstone Kevin, Παπαδημητρίου Δημήτρης, Μαμαρέλης Αργύρης, Νιάρχος Γεώργιος, 2013, Οι Τελευταίοι Οθωμανοί: Η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης 1940-1949, Αθήνα: Αλεξάνδρεια
 

Καλαντζής Γεώργιος, 2016, Τα Ελληνικό Κράτος και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης: 1903-1928 Από τη στρατηγική συμμαχία στην εγκατάλειψη, Αθήνα: Θεμέλιο

Νικολακόπουλος Ηλίας, 1991, Πολιτικές Δυνάμεις και Εκλογική Συμπεριφορά της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Δυτική Θράκη: 1923-1955, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 1991, τόμος 8, σσ.171-234