Ανάλυση Επικαιρότητας (2018-02)

Τζαν Ατζούν*

Διανύουμε μια υβριδική εποχή κατά την οποία καταρρέει σταδιακά το υφιστάμενο παγκόσμιο σύστημα με επίκεντρο τη Δύση και δεν έχει εγκαθιδρυθεί ακόμα ένα νέο που θα το αντικαταστήσει. Η χαοτική αυτή εποχή για την παγκόσμια τάξη που διανύουμε είναι γεμάτη με μεγάλες προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες από την άποψη της Τουρκίας. Η τουρκική εξωτερική πολιτική με τους ελιγμούς που κάνει προσπαθεί να προσαρμοστεί σε αυτήν την υβριδική περίοδο. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η προσπάθεια της Τουρκίας από τη μια να οικοδομήσει καλές σχέσεις με ανερχόμενες δυνάμεις όπως η Ρωσία και από την άλλη να επωφεληθεί από τη διάσπαση στο δυτικό κόσμο. Ειδικά σε μια περίοδο που κλιμακώνεται η ένταση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, αξιοπρόσεκτο είναι ότι η Τουρκία έρχεται ξεχωριστά σε επαφή με χώρες όπως η Γαλλία και η Βρετανία.

Υπό αυτή την έννοια, έχει ιδιαίτερη σημασία η πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Γαλλία. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι κατά την εν λόγω επίσκεψη υπήρξαν σημαντικές εξελίξεις όσον αφορά τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία.

Η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ στην οποία έχουν τεθεί φραγμοί, είχε διακοπεί λόγω της μεροληπτικής στάσης που τήρησε η Γερμανία ιδιαίτερα κατά την διαδικασία του δημοψηφίσματος. Αν και το αίτημα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για διακοπή της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας δεν έγινε δεκτό στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δεν παύει ωστόσο να αποτελεί μια ένδειξη μπροστά μας. Ο Μακρόν υποστήριξε ότι η ΕΕ και η Τουρκία πρέπει να σταματήσουν την υποκρισία στην ενταξιακή διαδικασία και να εργαστούν πάνω σε μια νέα εταιρική σχέση και όχι για ένταξη. Οι σχέσεις που εντάθηκαν κυρίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της FETÖ στις 15 Ιουλίου 2016, η ΕΕ που προφασίζεται τη σύλληψη των πραξικοπηματιών, εισαγάγει προς συζήτηση ένα νέο τύπο συνεργασίας μέσω της Γαλλίας η οποία είναι πιο κοντά στην Τουρκία από ότι η Γερμανία. Η ΕΕ η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω των ακροδεξιών πολιτικών ρευμάτων, των οικονομικών κρίσης και της εξόδου της Βρετανίας, επιχειρεί να αναπτύξει νέους τύπους συνεργασίας δια μέσω της Τουρκίας και της Βρετανίας. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Ζίγκμαρ Γκάμπριελ είχε πει ότι το μοντέλο της Βρετανίας θα μπορούσε να αποτελέσει εναλλακτική για την Τουρκία.

Από την άλλη υπάρχουν δυο ακόμα βασικά σημεία που καθιστούν σημαντική για την Τουρκία την επίσκεψη στη Γαλλία. Η διαφοροποίηση των πολιτικών συμμαχιών και η αύξηση της συνεργασίας στην αμυντική βιομηχανία.

Η Τουρκία βιώνει προβλήματα με τις ΗΠΑ λόγω της PKK/YPG, ωστόσο οι σχέσεις εντάθηκαν ακόμη περισσότερο μετά την ανακοίνωση του Ντόναλντ Τραμπ ότι αναγνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Η ένταση στις σχέσεις κλιμακώθηκε περαιτέρω μετά την ιστορική απόφαση κατά των ΗΠΑ που λήφθηκε στα Ηνωμένα Έθνη υπό την ηγεσία της Τουρκίας. Η Άνκαρα σε μια περίοδο τεταμένων σχέσεων με την Ουάσιγκτον έκανε βήματα στην εξωτερική πολιτική προκειμένου να διαφοροποιήσει τις συμμαχίες της στον δυτικό κόσμο. Σε μια περίοδο προβληματικών σχέσεων με την Ολλανδία και τη Γερμανία στην ΕΕ, η Τουρκία που διατηρεί σχέσεις με τη Βρετανία και τη Γαλλία, προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τα εθνικά της συμφέροντα ασκώντας μια πολιτική εξισορρόπησης μεταξύ των διεθνών πρωταγωνιστών. Σε μια ΕΕ μετά την απόφαση για Brexit στην οποία ισχυρές είναι η Γαλλία και η Γερμανία, οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Γαλλία, η οποία υποστηρίζει ότι οι σχέσεις με την Άνκαρα θα πρέπει να προχωρήσουν σε πιο ορθολογιστική βάση, οδεύουν προς καλύτερη κατεύθυνση σε σύγκριση με τις τουρκογερμανικές σχέσεις. Η Τουρκία θεωρεί τη συνεργασία με τη Γαλλία ως εναλλακτική της αρνητικής στάσης που τηρεί η Γερμανία.

Ένα άλλο σημαντικό σκέλος της επίσκεψης στη Γαλλία είναι η συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία. Η EUROSAM και το υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας υπέγραψαν τη «Συμφωνία για τη Φάση Β του Προγράμματος Ανάπτυξης Συστήματος Αντιαεροπορικής και Αντιπυραυλικής Άμυνας Μεγάλης Εμβέλειας» ενώπιων του Προέδρου Ερντογάν και του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Το πρόγραμμα ανάπτυξης Συστήματος Αντιαεροπορικής και Αντιπυραυλικής Άμυνας εταίρος του οποίου είναι και η Ιταλία είναι πολύ σημαντικό για την Τουρκία. Η Άνκαρα η οποία ολοκλήρωσε τη συμφωνία για την προμήθεια του ρωσικού αντιαεροπορικού και αντιπυραυλικού συστήματος S-400, εργάζεται παράλληλα για την ανάπτυξη ενός ξεχωριστού συστήματος αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία η οποία αποσκοπεί να προστατεύσει τον εναέριο χώρο της με πολλά και διάφορα συστήματα, έχει λάβει μέτρα για κάθε πιθανό μελλοντικό κίνδυνο.

Η Τουρκία η οποία το τελευταίο διάστημα έχει υλοποιήσει σημαντικά αμυντικά προγράμματα, εφαρμόζει στην αμυντική βιομηχανία την πολιτική της διαφοροποίησης των συμμαχιών που ασκεί στην εξωτερική πολιτική. Ως απάντηση στη Γερμανία και στις ΗΠΑ που χρησιμοποιούν τη μακρόχρονη συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία ως μέσο πολιτικής καταπίεσης, η Τουρκία αναπτύσσει τη συνεργασία με την Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία, την Ουκρανία, το Πακιστάν και με άλλες χώρες με αποτέλεσμα από τη μια να διαφοροποιεί τις συνεργασίες της και από την άλλη να μειώνει την εξάρτηση από το εξωτερικό ενισχύοντας την εθνική αμυντική βιομηχανία της.

Κατά την επίσκεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Γαλλία πέρα από τα προαναφερθέντα υπογράφηκαν αρκετές άλλες σημαντικές συμφωνίες. Η τουρκική Τράπεζα Εξαγωγών-Εισαγωγών (EXIMBANK) και η γαλλική Bpifrance Assurance Export υπέγραψαν συμφωνία αντασφάλισης. Η Airbus και οι Τουρκικές Αερογραμμές υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για την έναρξη συνομιλιών για την προμήθεια είκοσι αεροσκαφών τύπου A350-900 με δικαίωμα προαίρεσης για άλλα πέντε.

Εν κατακλείδι, η Τουρκία αναπτύσσει νέες συμμαχίες επωφελούμενη από τη διάσπαση στο δυτικό κόσμο και συνεχίζει να κάνει βήματα που έχουν ως προτεραιότητα τα συμφέροντα της τα οποία την φέρνουν σε πλεονεκτικότερη θέση απέναντι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία.

*O Τζαν Ατζούν είναι ερευνητής της Διεύθυνσης Εξωτερικής Πολιτικής του Ιδρύματος Πολιτικών, Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών (SETA).