Η Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης (34-2016)

Η Συνθήκη της Λωζάνης αποτελεί αναμφισβήτητα τον θεμέλιο λίθο και κείμενο αναφορά για την Τουρκική Μειονότητα της Δυτικής Θράκης. Με αυτήν την Συνθήκη ξεκινάει ουσιαστικά η ιστορία της Μειονότητας, σε αυτήν αναφέρονται οι μειονοτικοί για να στηρίξουν τις διεκδικήσεις τους. Καμία άλλη Συνθήκη δεν έχει συζητηθεί αναφορικά με την Μειονότητα τόσο πολύ όσο αυτή, καμία άλλη Συνθήκη που υπογράφηκε πριν σχεδόν 100 χρόνια, 93 για την ακρίβεια (1923), δεν παρέμεινε τόσο επίκαιρη. Θα μπορούσε κανείς να επιχειρηματολογήσει ότι η Συνθήκη της Λωζάνης αποτελεί το Σύνταγμα της Τουρκικής Μειονότητας.

        
         Από την υπογραφή της ωστόσο το 1923 μέχρι σήμερα, έχουν γίνει σε παγκόσμιο επίπεδο σημαντικά βήματα στον χώρο των ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων. Η ολοένα αυξανόμενη τάση για προστασία ευπαθών ομάδων μέσω νομικά κατοχυρωμένων κειμένων, οι ανάγκες των τοπικών κοινωνιών οδήγησαν στην υιοθέτηση μιας σειράς συμβάσεων και συνθηκών που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις και επιχειρούν να προσφέρουν ένα πλαίσιο υποστήριξης και προστασίας ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων.

         Το ελληνικό κράτος ανέκαθεν τηρούσε μία στάση συντηρητική και επιφυλακτική ως προς την επικύρωση διεθνών συμβάσεων. Αυτό είναι κάτι που προβληματίζει κυρίως τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς οι οποίοι σε ετήσιες εκθέσεις κάνουν σχετικές συστάσεις για να ρυθμίσει η Ελλάδα τις εκκρεμότητές της σχετικά με την υπογραφή και την κύρωση των συνθηκών.

         Σήμερα θα μας απασχολήσει η Σύμβαση Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων. Η Σύμβαση υιοθετήθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1994 από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης και τέθηκε σε ισχύ την 1^η Φεβρουαρίου 1998. Η Ελλάδα υπέγραψε την Σύμβαση στις 22 Σεπτεμβρίου του 1997, αλλά μέχρι σήμερα δεν την έχει επικυρώσει. Πρόκειται για ένα προοδευτικό κείμενο το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει συμπληρωματικά με τις διατάξεις της Συνθήκης της Λωζάνης και να δημιουργήσει έναν μανδύα προστασίας των μειονοτικών δικαιωμάτων και ουσιαστικής εφαρμογής των μειονοτικών διεκδικήσεων.

         Στα μέσα του 1999 ο τότε Υπουργός Εξωτερικών και μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Γιώργος Παπανδρέου, προέβη σε δημόσιες δηλώσεις υποστηρίζοντας το δικαίωμα του αυτο-προσδιορισμού μειονοτικών ομάδων ενόψει επικείμενης επικύρωσης της Σύμβασης Πλαίσιο για τις Εθνικές Μειονότητες. Οι δηλώσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν ιστορικές διότι διαπνέονταν από πνεύμα φιλελευθερισμού και σύγχρονης προσέγγισης ζητημάτων δικαιωμάτων.

         Ανάμεσα σε άλλα, ο Γιώργος Παπανδρέου ανέφερε και τα εξής: «Αν κάποιος Έλληνας πολίτης αισθάνεται ότι είναι μιας ή μιας άλλης εθνικότητας, οι διεθνείς συμβάσεις του επιτρέπουν και η Ελλάδα είναι μια χώρα που σέβεται τις διεθνείς συμβάσεις…Δεν αμφισβητεί κανείς ότι υπάρχουν πάρα πολλοί μουσουλμάνοι τουρκικής καταγωγής. Βεβαίως οι Συνθήκες (της Λωζάνης) μιλάνε για μουσουλμάνους…Εάν δεν αμφισβητούνται τα σύνορα, ποσώς μ’ ενδιαφέρει το αν ο ένας λέγεται μουσουλμάνος ή Τούρκος, Βούλγαρος ή Πομάκος».

         Εκείνο το διάστημα ο Γιώργος Παπανδρέου είχε στα σχέδιά του να προχωρήσει στην κύρωση της Σύμβασης Πλαίσιο για τις Εθνικές Μειονότητες κατά την κοινοβουλευτική περίοδο του φθινοπώρου 1999, κάτι που δεν έγινε ποτέ. Έναν χρόνο μετά, το 2000, ο ίδιος επανήλθε μέσω δηλώσεών του στην πάγια θέση για ύπαρξη μιας και μοναδικής θρησκευτικής, μουσουλμανικής, μειονότητας στη Θράκη.

         Η δημοσιογραφική ομάδα «ΙΟΣ» της Αθηναϊκής εφημερίδας Ελευθεροτυπία, έφερε στις 11/6/2006 στο φως της δημοσιότητας απόρρητο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών εσωτερικής αλληλογραφίας με το διπλωματικό γραφείο του υφυπουργού και τίτλο «Πρακτικά προβλήματα κατά την ενδεχόμενη εφαρμογή στη Θράκη της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων». 

Το έγγραφο με ημερομηνία 11 Αυγούστου 1998 καθιστά σαφείς τους λόγους για τους οποίους το Υπουργείο Εξωτερικών δεν προβαίνει στην κύρωση της Σύμβασης. Κύριος φόβος για το Υπουργείο είναι η αντίδραση της Τουρκίας και πιθανές αναταραχές που θα προκαλέσει στο εσωτερικό της Μειονότητας.

Το έγγραφο αναλύει τους φόβους που ανακύπτουν από την κατ’ άρθρο εφαρμογή της Σύμβασης Πλαίσιο. Οι μεγαλύτερες φοβίες που διασφαλίζονται ως βασικά δικαιώματα σε περίπτωση εφαρμογής της Σύμβασης έχουν να κάνουν με: την ελευθερία που θα δοθεί στην ίδρυση σωματείων με την χρήση του όρου τουρκικός, την ενδεχόμενη χρήση της τουρκικής γλώσσας σε τοπωνύμια και πινακίδες, την ίδρυση μειονοτικών νηπιαγωγείων, την ενίσχυση διασυνοριακών επαφών που θα τονώσουν την τουρκική πολιτιστική ταυτότητα, την ελευθερία ίδρυσης μειονοτικών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλα.  

Το έγγραφο με το βλέμμα στραμμένο προς την Τουρκία, καταλήγει «να μην δοθούν αφορμές στους Τούρκους να διατυπώσουν κατηγορίες για αθέτηση των δεσμεύσεών μας». Η Τουρκία από την πλευρά της δεν υπέγραψε την Σύμβαση Πλαίσιο με το αιτιολογικό ότι δεν αναγνωρίζει άλλες μειονότητες πέραν αυτών που είναι αναγνωρισμένες βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης. Δεν απέχουν πολύ οι προσεγγίσεις των δύο γειτονικών κρατών. Και για την Ελλάδα υπάρχει μία αναγνωρισμένη μειονότητα εντός των συνόρων βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης. Κατά συνέπεια, επικείμενη κύρωση της Σύμβασης Πλαίσιο θα οδηγήσει σε άλλα ‘επικίνδυνα’ μονοπάτια. 

Φαίνεται ότι την ηγεσία του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών δεν απασχολεί τόσο η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μελών της Μειονότητας. Αντ’ αυτού, στο στόχαστρο είναι η Τουρκία και επιθυμητός στόχος είναι οι διακρατικές σχέσεις και επαφές να βρίσκονται σε ένα επίπεδο σταθερότητας και ομαλότητας χωρίς να δίνει η μία πλευρά επιχειρήματα στην άλλη για αθέτηση υποχρεώσεων και καταπατήσεις μειονοτικών δικαιωμάτων.

Με συστάσεις τους προς την Ελλάδα, πολλοί διεθνείς οργανισμοί και ευρωπαϊκοί φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI) και ο Ευρωπαίος Επίτροπος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, επανέρχονται και κάνουν συστάσεις προς την χώρα να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες επικύρωσης της Σύμβασης Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων.

Εντυπωσιάζει το έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών το οποίο έχει συνταχθεί επτά χρόνια μετά την διακήρυξη της ισονομίας και ισοπολιτείας για τα μέλη της Τουρκικής Μειονότητας. Θεωρητικά η εφαρμογή της ισονομίας και ισοπολιτείας θα έπρεπε εκείνο το διάστημα να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Το έγγραφο επιβεβαιώνει αυτό που επί δεκαετίες συνέβαινε, ότι δηλαδή κύριος σχεδιαστής και ρυθμιστής της μειονοτικής πολιτικής είναι το Υπουργείο Εξωτερικών.

 Το σύνολο των μειονοτικών ζητημάτων δεν προωθείται σε αρμόδια ανά θεματική ενότητα υπουργεία, αλλά παραμένει βασικό αντικείμενο ενασχόλησης της εξωτερικής πολιτικής. Τέλος, το μεγάλο ερωτηματικό είναι κατά πόσο ένα έγγραφο του 1998 είναι επίκαιρο αν αναλογιστούμε ότι σήμερα, το 2016, η Ελλάδα αρνείται κατηγορηματικά την επικύρωση της Σύμβασης Πλαίσιο, μία εκκρεμότητα είκοσι περίπου ετών.