Ευρωπαϊκή προοπτική (2015-15)

Η τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος αξιολογεί την επιτυχία των περιβαλλοντικών πολιτικών. Στην έκθεση «Το ευρωπαϊκό περιβάλλον — κατάσταση και προοπτικές 2015» (SOER 2015) που εκδόθηκε τον περασμένο Μάρτιο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος του οποίο μέλος είναι και η Τουρκία αξιολογήθηκαν οι επιπτώσεις των περιβαλλοντικών πολιτικών που εφαρμόζει η Ευρώπη. Η έκθεση προσφέρει μια ολοκληρωμένη ανάλυση για μια ποικιλία θεμάτων όπως η κατάσταση φυσικής προστασίας των ειδών, η ποιότητα του αέρα και του νερού στην Ευρώπη, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η διαχείριση των αποβλήτων, η δημόσια υγεία και η ευημερία. Σύμφωνα με την έκθεση έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στη διαχείριση των αποβλήτων και στην ανακύκλωση στην Ευρώπη ενώ η απώλεια της βιοποικιλότητας και η κλιματική αλλαγή εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία. Στην έκθεση κινείται η προσοχή στο ότι η οικονομική κρίση του 2008 και η επακόλουθη οικονομική ύφεση συνέβαλαν επίσης στη μείωση ορισμένων περιβαλλοντικών πιέσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να σημειώσει σημαντικό πρόοδο στην επίτευξη του στόχου της «ευημερίας εντός των ορίων του πλανήτη μας» μέχρι το 2050. Σχεδιάζει να θεσπίσει ένα σύστημα στο οποίο δεν υπάρχει σπατάλη, διαχειρίζονται με βιώσιμο τρόπο οι φυσικοί πόροι, προστατεύεται η βιοποικιλότητα, δημιουργούνται ανθεκτικές κοινωνίες σε φυσικά φαινόμενα και καταστροφές φυσικά φαινόμενα και καταστροφές. Για το θέμα αυτό επιθυμεί να δημιουργήσει ένα καινοτομικό και ολιστικό μοντέλο για την οικονομία για να έχει ευημερία και ένα υγειές περιβάλλον. Το όραμα αυτό σημαίνει στην ουσία η αποκατάσταση της διαταραγμένης ισορροπίας μεταξύ οικολογικής τάξης και κοινωνικο-οικονομικής ζωής. Η Ένωση η οποία δημιουργεί επταετή σχέδια στο πλαίσιο του οράματος αυτού, από το 2013 μέχρι σήμερα καταβάλλει προσπάθειες για να υλοποιήσει το 7ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον. Σύμφωνα με αυτό, μέχρι το 2020 η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να προστατέψει το φυσικό της κεφάλαιο, να χρησιμοποιήσει τους φυσικούς πόρους πιο αποδοτικά από ότι στο παρελθόν, να ενθαρρύνει την ανάπτυξη με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να αυξήσει τις προσπάθειες που σέβονται τον πλανήτη μας προστατεύοντας τη δημόσια υγεία και ευημερία. Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος αξιολογεί την επιτυχία της ΕΕ με βάση το όραμα της για το 2050.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ως ένα θεσμός της ΕΕ που έχει το καθήκον να παρουσιάσει σωστές και ανεξάρτητες πληροφορίες για το περιβάλλον, δραστηριοποιείται από το 1994 μέχρι σήμερα. Ο Οργανισμός που εδρεύει στην Κοπεγχάγη της Δανίας, αποτελείται από συνολικά 33 μέλη. Τα μέλη της είναι οι 28 χώρες μέλη της ΕΕ, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Ελβετία, η Νορβηγία και η Τουρκία. Ο Οργανισμός έχει επίσης συνεργασία με τη Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Μακεδονία, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και το Κόσοβο. Το καθήκον του Οργανισμού είναι να βοηθήσει τις χώρες μέλη του να πάρει αποφάσεις με συνείδηση. Ο σκοπός είναι η βελτίωση του περιβάλλοντος, ο προσανατολισμός στην αειφορία και η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών θεμάτων με την οικονομική πολιτική. Γι’ αυτό κάνει αναλύσεις για τα στοιχεία που συλλέγονται σε όλη την Ευρώπη και τα οποία αφορούν την κατάσταση του περιβάλλοντος και τις κοινωνικο-οικονομικές πιέσεις και ανταλλάσσει τις πληροφορίες του μέσω εκθέσεων που εκδίδει, μπριφίνγκ και συνέδρια. Οι συγκεφαλαιωτικές εκθέσεις «Το ευρωπαϊκό περιβάλλον — Κατάσταση και προοπτικές» που εκδίδονται κάθε πέντε χρόνια, αποτελούν την πιο ολοκληρωμένη μελέτη του Οργανισμού. Στις εκθέσεις αυτές υπάρχουν αξιολογήσεις σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και επίσης και γίνονται συγκρίσει μεταξύ των χωρών.

Οι τάσεις και το φαινόμενο στον περιβαλλοντικό τομέα στην Ευρώπη αξιολογούνται σε τρία κεφάλαια στην έκθεση για το 2015. Η πρώτη αξιολόγηση αφορά το φυσικό κεφάλαιο. Φαίνεται ότι οι περιβαλλοντικές πολιτικές που από το 1970 μέχρι σήμερα εφαρμόζονται από την ΕΕ, μείωσε τη ρύπανση στην ήπειρο και βελτίωσε την ποιότητα του αέρα και του νερού. Παρά τις θετικές εξελίξεις αυτές, η Ευρώπη αντιμετωπίζει ακόμα πολύ σημαντικά και δύσκολα προβλήματα που περιμένουν να λυθούν. Η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα αυτά. Η Ευρώπη δεν βρίσκεται σε πορεία επίτευξης του στόχου της για ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2020. Η βιοποικιλότητα στις θάλασσες απειλείται λόγω των προβλημάτων όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση, η χωροκατακτητικά ξένων ειδών και η οξίνιση. Σύμφωνα με την έκθεση, αν και έχει μειωθεί η υπεραλίευση στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Βαλτική Θάλασσα, προκύπτει μια ζοφερή εικόνα στη Μεσόγειο. Διότι το 91% των ζώντων ζώων στη Μεσογείου αντιμετωπίζουν εκτεθειμένη υπεραλίευση. Παρόλο που παρατηρήθηκε βελτίωση στην ποιότητα του νερού στο 53% λιμνών και ποταμών που αποτελούν πηγή γλυκού νερού στην Ευρώπη, συνεχίζονται σε μεγάλο βαθμό τα προβλήματα. Ως εκ τούτου, η απώλεια του εδάφους εξακολουθεί να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στην Ευρώπη. Παρατηρούνται διαβρώσεις καθώς και μείωση της παραγωγικότητας. Η αυξημένη κατασκευή δρόμων καθώς και η ανάπτυξη των πόλεων και της βιομηχανίας, προκαλούν την απώλεια της καλλιεργήσιμης γης. Πρόσφατα, βλέπουμε ότι έχει αυξηθεί η ζήτηση για τα βιολογικά γεωργικά προϊόντα στην Ευρώπη. Ωστόσο, ακόμη και αν τα ποσοστά διαφέρουν σημαντικά στις χώρες σε όλη την Ευρώπη, μόνο το 6% των γεωργικών εκτάσεων, χρησιμοποιείται για τη βιολογική γεωργία. Αν και έχει μειωθεί, συνεχίζεται ακόμα η χρήση νιτρικών για την αύξηση της αποδοτικότητας των φυτοφαρμάκων και της παραγωγής. Τα χημικά που ρέουν από τα πεδία των αγροτών που χρησιμοποιούν τις ουσίες αυτές, προκαλούν ιδιαίτερα να φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα η ρύπανση στις πεδιάδες κυρίως της Δυτικής Ευρώπης. Υπογραμμίζεται επίσης ότι τέτοιες χημικές ουσίες έχουν τον κίνδυνο της ανάμειξης στους υδάτινους πόρους. Από την άλλη πλευρά, διαπιστώθηκε επίσης ότι το ήμισυ πολλών πουλιών και ειδών πεταλούδας έχει πλέον εξαφανιστεί λόγω της εντατικής καλλιέργειας.

Όσον αφορά την αποδοτικότητα των πόρων οι πιο θετικές εξελίξεις σημειώθηκαν στον τομέα των στερεών αποβλήτων. Παρατηρείται ότι χάρη στη μεγάλη σημασία που αποδίδεται στη διαχείριση των αποβλήτων δημιουργήθηκαν λιγότερα απόβλητα και αυξήθηκε η ανακύκλωση. Ωστόσο, κινείται η προσοχή στο ότι υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών σε αυτό το θέμα. Η ΕΕ στοχεύει να μειωθούν τα ποσοστά απόρριψης των αποβλήτων σε χωματερές των οποίων η ανακύκλωση είναι δυνατή σε βραχυπρόθεσμο χρόνο. Στην έκθεση τονίζεται επίσης ότι η επίτευξη των στόχων της Ευρώπης μπορεί να είναι δυνατή μόνο με τη ριζική αλλαγή στις συνήθειες κατανάλωσης. Από την άλλη, βλέπουμε πως η οικονομική κρίση του 2008 και η επακόλουθη οικονομική ύφεση συνέβαλαν επίσης στη μείωση ορισμένων περιβαλλοντικών πιέσεων. Για παράδειγμα, έχουν μειωθεί σε ορισμένες χώρες η χρήση του σκυροδέματος λόγω της κατάρρευσης του κατασκευαστικού κλάδου ή η ρύπανση μεταφοράς και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ωστόσο, παρατηρείται ότι η οικονομική κρίση δεν έχει πάντα χρήσιμα αποτελέσματα για το περιβάλλον. Η έκθεση αποδεικνύει ότι λιγότερα χρήματα που δαπανώνται στα θέματα όπως η εφαρμογή των περιβαλλοντικών προτύπων της χώρας και η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Σύμφωνα με την έκθεση μειώνεται η χρήση του αυτοκινήτου στην Ευρώπη όμως εξακολουθεί να προτιμάται πάλι περισσότερο σε σύγκριση με μέσα μαζικής μεταφοράς όπως λεωφορείο και τρένο. Παρόλο που έχουν μειωθεί κατά 19% από το 1990, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δεν είναι αρκετό αυτό ώστε να μπορέσει η Ευρώπη να επιτύχει τους μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς στόχους της.

Στο σημαντικότερο μέρος της έκθεσης αξιολογούνται οι περιβαλλοντικές πολιτικές που επηρεάζουν την υγεία και την ευημερία. Οι αναλύσεις εδώ δείχνουν πως υπάρχει πολύ δρόμος που πρέπει να διανυθεί στον περιβαλλοντικό τομέα. Σύμφωνα με την έκθεση, η αυξανόμενη χρήση χημικών ουσιών, ιδιαίτερα σε καταναλωτικά προϊόντα, έχει συσχετιστεί με την παρατηρούμενη αύξηση διαταραχών και ενδοκρινικών νόσων. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο θόρυβος εξακολουθούν να προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία στις αστικές περιοχές. Το 2011, περίπου 430.000 περιπτώσεις πρόωρων θανάτων στην ΕΕ αποδόθηκαν σε αιωρούμενα σωματίδια, ενώ η έκθεση στον θόρυβο συνεισφέρει σε τουλάχιστον 10.000 πρόωρους θανάτους ετησίως λόγω παθήσεων της καρδιάς. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος η αρνητική εικόνα αυτή αποδεικνύει πως παρόλο που η Ευρώπη προχωρά στο μονοπάτι της βιωσιμότητας, δεν σημείωσε αρκετή ταχιά ανάπτυξη.