Ευρωπαϊκή προοπτική (2015-13)

Η υπογραφή της συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας που είναι ένα από τα σημαντικότερα βήματα στον αγώνα κατά της παράνομης μετανάστευσης στην Ευρώπη, αποτελεί έναρξη μιας νέας διαδικασίας μεταξύ των δύο πλευρών. Οι πλευρές υπογράφοντας στις 16 Δεκεμβρίου του 2013 τη συμφωνία επανεισδοχής, ξεκίνησαν επισήμως το Διάλογο για την Απαλλαγή από βίζα. Η απαλλαγή από βίζα αποτελεί ένα ευαίσθητο σημείο για την Τουρκία και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ η Τουρκία υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ίση μεταχείριση σε σύγκριση με τα Δυτικά Βαλκάνια, η Ένωση ανησυχεί για ένα προσφυγικό κύμα που θα προσανατολιστεί στην Ευρώπη από την Τουρκία. Στην ουσία, το γεγονός που δεν έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα καμία πρόοδος στο θέμα, επηρεάζει αρνητικά τις σχέσεις των δύο πλευρών. Κι εμείς αυτή την εβδομάδα θα μιλήσουμε για τη διαδικασία απαλλαγής από τη βίζα, για τη σχέση της με τη συμφωνία της επανεισδοχής, και για τη σημασία της διαδικασίας αυτής στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας.

Η ΕΕ άρχισε να υπογράφει συμφωνίες επανεισδοχής με τους στενούς γείτονες και με τις τρίτες χώρες αφού αυξήθηκαν οι ανησυχίες για την παράνομη μετανάστευση και τους συνοριακούς ελέγχους μετά από τη διαδικασία διεύρυνσης που συμπεριλαμβάνει την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Με τη συμφωνία επανεισδοχής που υπογράφει, μια χώρα αποδέχεται να πάρει πίσω τους πολίτες των τρίτων χωρών που φτάνουν παράνομα στην Ευρώπη μέσω των εδαφών της σχετικής χώρας. Η ΕΕ παρέχοντας κάποια υποστήριξη σε αυτές τις χώρες για να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις και να εκσυγχρονίσουν τον έλεγχο των συνόρων, αναμένει από τις χώρες αυτές να ευθυγραμμίσουν τη νομοθεσία τους με τη νομοθεσία της ΕΕ. Σε αντάλλαγμα η Ένωση δεσμεύεται ευκολίες στην κυκλοφορία και στη χορήγηση της ταξιδιωτικής θεώρησης ή την απαλλαγή από τη βίζα. Έχει υπογραφεί συμφωνία για τις ευκολίες στη χορήγηση βίζας με την Αλβανία, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, τη Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία που έθεσαν σε ισχύ τη συμφωνία επανεισδοχής με την Ένωση. Η ΕΕ στην επόμενη φάση ξεκίνησε το διάλογο για την απαλλαγή από τη βίζα με τη σχετική χώρα και ετοίμασε τον οδικό χάρτη για την απαλλαγή βίζα που περιέχει όσα πρέπει να κάνουν οι χώρες αυτές. Επίσης, μετά από την εκπλήρωση των κριτηρίων που ορίζονται στον οδικό χάρτη αυτό, από το 2009 και το 2010 μέχρι σήμερα οι πολίτες των χωρών αυτών, άρχισαν να επωφελούνται από το δικαίωμα να ταξιδεύουν χωρίς βίζα σε χώρες της ΕΕ με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία. Ενώ οι σχέσεις με την Τουρκία που αφορούν τα θέματα της συμφωνίας επανεισδοχής και της απαλλαγής από βίζα προσανατολίστηκαν σε διαφορετική κατεύθυνση. Διότι η ΕΕ ανέστειλε το 2006 τις διαπραγματεύσεις σχετικά με ορισμένα θέματα στη συμφωνία επανεισδοχής και υπήρχε μια μεγάλη επιρροή της κρίσης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών. Η Τουρκία η οποία εδώ και μισό αιώνα έχει εταιρικές σχέσεις με τις ευρωπαϊκές κοινότητες και που εντάχθηκε το 1995 στην Τελωνειακή Ένωση, προτίμησε τη μέθοδο που συνδέει απευθείας τη συμφωνία επανεισδοχής με την απαλλαγή από την θεώρηση ενώ η ΕΕ αποδέχθηκε την επιλογή της Τουρκίας. Έτσι η εξέλιξη αυτή αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας.

Ο διάλογος για την απαλλαγή από βίζα σκοπεύει την κατάργηση των απαιτήσεων ταξιδιωτικής θεώρησης που εφαρμόζεται ακόμα στους Τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στον χώρο Σένγκεν για μια σύντομη επίσκεψη. Αναμένεται να εναρμονιστούν στο πλαίσιο του διαλόγου η τουρκική νομοθεσία και οι διοικητικές πρακτικές με το έγγραφο «Οδικού Χάρτη για το καθεστώς χωρίς βίζα με την Τουρκία». Ο οδικός χάρτης για την απαλλαγή από την βίζα συμπεριλαμβάνει τη διαχείριση των συνόρων και της πολιτικής για την βίζα που θα αποτρέψει αποτελεσματικά την παράνομη μετανάστευση, τη εξασφάλιση της ασφάλειας των ταξιδιωτικών εγγράφων όπως διαβατήρια, τη δημιουργία κατάλληλου συστήματος ασύλου και μετανάστευσης με τα διεθνή πρότυπα, την ενίσχυση της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος, την ενεργοποίηση των πολιτικών για την πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων και της μετανάστευσης, την καθιέρωση της συνεργασίας με τα κράτη μέλη της ΕΕ και με τη διεθνή κοινότητα στον αστυνομικό τομέα και τους βασικούς όρους, όπως ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Οι πρόσφατες αλλαγές στη νομοθεσία και η βελτίωση των κανονισμών κυρίως του νόμου «Αλλοδαπών και Διεθνούς Δικαίου Προστασίας» καλύπτουν ένα σημαντικό μέρος των όρων που περιέχονται στον οδικό χάρτη. Επιπλέον, πολλές απαιτήσεις και υποχρεώσεις στον οδικό χάρτη συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τα μέτρα που σχεδιάζει να υλοποιήσει η Τουρκία στο πλαίσιο της εσωτερικής σταθερότητας και ασφάλειας. Αλλά η Τουρκία έχει επιφυλάξεις επειδή πιστεύει πως ορισμένες προϋποθέσεις που αφορούν την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασύλου στον οδικό χάρτη δεν έχει άμεση σχέση με την απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης και με την συμφωνία επανεισδοχής. Η Τουρκία δεσμεύεται ότι θα εναρμονίσει τις ρυθμίσεις στα θέματα αυτά όταν ενταχθεί πλήρως στην ΕΕ. Ο Οδικός Χάρτης δεν προσδιορίζει μια συγκεκριμένη ημερομηνία για πότε θα ολοκληρωθεί ο Διάλογος για την Απαλλαγή από τη Βίζα. Εκφράζεται ότι η ταχύτητα της διαδικασίας για την απαλλαγή από τη βίζα εξαρτάται από την πρόοδο που θα σημειώσει η Τουρκία στην εκπλήρωση των καθορισμένων συνθήκων. Αναμένεται να ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή σε 3 ή 3,5 χρόνια. Προβλέπεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αξιολογήσει το εάν η Τουρκία πληροί τους όρους της συμφωνίας επανεισδοχής και του οδικού χάρτη και αναμένεται να αποφασίσουν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία την έναρξη της απαλλαγής από την θεώρηση.

Οι ειδικοί που σχολιάζουν τη σημασία της Συμφωνίας Επανεισδοχής και της απαλλαγής από την θεώρηση, αναφέρουν πως τα μέτρα που έχουν ληφθεί, ενστάλαξαν την εμπιστοσύνη και καλή πίστη στις σχέσεις των πλευρών που αντιμετώπιζαν εδώ και κάποιο διάστημα προβλήματα. Ωστόσο, εφιστάται ιδιαίτερη προσοχή σε ορισμένα σημαντικά προβλήματα σχετικά με τη λειτουργία της διαδικασίας. Πρώτα απ’ όλα η συμφωνία επανεισδοχής φέρνει σημαντικά φορτία στις χώρες που την υπέγραψαν. Όταν τεθεί σε ισχύ το σχετικό άρθρο της συμφωνίας, η Τουρκία θα καλύψει τα έξοδα στέγασης, διατροφής, υγείας και ταξιδιού των πολιτών των τρίτων χωρών που θα σταλούν πίσω στην Τουρκία. Στο πλαίσιο των προετοιμασιών, η Τουρκία άρχισε να χτίζει κέντρα επανεισδοχής και τους καταυλισμούς προσφύγων με τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ. Όμως, όταν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η Τουρκία βρίσκεται στη σημαντική μεταναστευτική διαδρομή, προκαλεί μεγάλες ανησυχίες το πρόβλημα σχετικά με το πώς η Τουρκία θα χειριστεί αυτό το φορτίο σε περίπτωση που βρεθεί αντιμέτωπη με εισροή των ανθρώπων που ξεπερνά τη χωρητικότητα των κέντρων αυτών. Το εάν η Τουρκία θα γίνει αποθήκη παράνομων μεταναστών, είναι άλλο θέμα που προκαλεί ανησυχίες. Οι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι η συμφωνία αυτή θα παγιώσει το φαινόμενο ότι οι πρόσφυγες δεν θα μπορέσουν να βρουν στην Ευρώπη όσα ονειρεύονται και θα μειώσει την ελκυστικότητα της μετανάστευσης μέσω της Τουρκίας. Αλλά όταν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η Τουρκία έχει μετατραπεί σε μια χώρα που προσελκύει μετανάστες λόγω των αλμάτων της στον οικονομικό τομέα και του εμφυλίου πολέμου στη Συρία και ότι φιλοξενεί 1,9 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες, η συμφωνία αυτή μπορεί να βάλει την Τουρκία στο στόχαστρο των μεταναστών προστατεύοντας παράλληλα την ΕΕ. Στα σχόλια κινείται η προσοχή στο ότι οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει η Τουρκία κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της συμφωνίας επανεισδοχής, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη διαδικασία της απαλλαγής από την θεώρηση και υπενθυμίζεται ότι ανοιχτό παραμένει το τέλος της διαδικασίας απαλλαγής από τη βίζα. Εκφράζονται επίσης οι ανησυχίες για το ότι η ΕΕ δεν εμφανίζεται εδώ και πολύ καιρό πρόθυμη για την πλήρη ένταξη της Τουρκίας και ότι σε περίπτωση που δεν παρατηρήσει η Τουρκία ενθάρρυνση, υποστήριξη και αποφασιστικότητα μπορεί να χρησιμοποιήσει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει από τη συμφωνία επανεισδοχής, θα προκαλέσει νέα βαθιά κρίση εμπιστοσύνης στις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών.

Στην έκθεση για την αξιολόγηση του πρώτου έτους του Διαλόγου Απαλλαγής βίζας που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2014, σημειώθηκε ότι η Τουρκία μέχρι στιγμής πραγματοποίησε ενεργείς εργασίες και έγινε αναφορά στις μεταρρυθμίσεις που αναμένει η ΕΕ. Και η τουρκική πλευρά εξέφρασε την άποψη ότι η έκθεση είναι μια αντικειμενική και δίκαιη εκτίμηση. Τα ασφαλή σύνορα της Τουρκίας σημαίνουν και ασφαλή σύνορα της Ευρώπης. Η επιτυχία της διαδικασίας, είναι μεγάλης σημασίας όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για τις ευρωπαϊκές χώρες κυρίως οι γείτονες της Τουρκίας, Ελλάδα και Βουλγαρία οι οποίες θέλουν να αναπτύξουν στενές σχέσεις με την Τουρκία. Ενώ τη βάση της επιτυχίας αποτελούν η αμοιβαία καλή βούληση, η διαφάνεια και η αποτελεσματική επικοινωνία.