Ευρωπαϊκή Προοπτική (2015-11)

Μετανάστες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους εξαιτίας μιας ποικιλίας αιτίων αντιμετωπίζοντας κάθε είδους δυσκολίες συμπεριλαμβανόμενου και θανάτου. Χιλιάδες άνθρωποι από τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής κυρίως την Ερυθρά, τη Σομαλία και το Σουδάν εγκαταλείπουν κάθε χρόνο τις κατοικίες τους λόγω οικονομικού χάους, πολέμου και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενώ όσοι εγκαταλείψουν τη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη λόγω των εσωτερικών αναταραχών και συγκρούσεων, κατευθύνονται στα ευρωπαϊκά εδάφη. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης αναλαμβάνουν όλα τα φορτία κατά την πρώτη φάση της κρίσης μετανάστευσης επειδή βρίσκονται κοντά στις περιοχές τις οποίες εγκαταλείπουν οι άνθρωποι. Ενώ η πλειοψηφία των μεταναστών σκοπεύει να φτάσει στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης γιατί πιστεύει ότι θα ζουν στις καλύτερες συνθήκες. Οι βορειοευρωπαϊκές χώρες χάρη στις γεωγραφικές τους θέσεις δεν επηρεάζονται απευθείας από την παράνομη μετανάστευση ή από τις δυσκολίες στα σύνορα, αντιμετωπίζουν μόνο προβλήματα για την χορήγηση του ασύλου ή προσφυγικού καθεστώτος. Η ανισορροπία αυτή που επικρατεί ανάμεσα στις βόρειες και νότιες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμβαθύνουν περαιτέρω τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες.

Τους εκατόν είκοσι χιλιάδες ξεπέρασε ο αριθμός των Σύριων που έφτασαν από το 2011 μέχρι σήμερα εγκαταλείποντας τη χώρα τους όπου συνεχίζεται ο εμφύλιος πόλεμος. Αν και φαίνεται υψηλός ο αριθμός αυτός, θα είναι ωφέλιμο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι περισσότεροι από τρία εκατομμύρια Σύριοι μετανάστες κατέφυγαν στην Τουρκία και την Ιορδανία. Η Σουηδία έγινε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που προσέφερε το δικαίωμα μόνιμης διαμονής στους Σύριους πρόσφυγες. Επίσης και η Γερμανία, η Δανία, η Νορβηγία, η Ολλανδία και η Ελβετία βρίσκονται μεταξύ των χωρών όπου κατευθύνονται οι μετανάστες. Ο σημαντικότερος λόγος της επιλογής αυτής είναι ότι οι σχετικές χώρες προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες στους πρόσφυγες για την προσαρμογή τους στη χώρα. Αλλά ο κανονισμός του Δουβλίνου με τον οποίο καθορίστηκαν οι κοινοί κανόνες που θα εφαρμοστούν στο θέμα του ασύλου στην ΕΕ, προβλέπει τον περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσφυγών στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο καθώς και δεν δίνει το δικαίωμα να επιλέξουν οι πρόσφυγες τη χώρα όπου θα υποβάλουν αίτηση για την χορήγηση ασύλου. Διότι ο κανονισμός προβλέπει την υποβολή αίτηση για το άσυλο στη χώρα όπου έφτασαν οι πρόσφυγες για πρώτη φορά στα ευρωπαϊκά εδάφη. Γι’ αυτό, οι νοτιοευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα και η Βουλγαρία όπου φτάνουν πρώτα οι μετανάστες, αναλαμβάνουν την ευθύνη για την αξιολόγηση των αιτημάτων αυτών. Αλλά οι χώρες αυτές που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, δεν μπορούν να προσφέρουν αρκετές ευκαιρίες για την κοινωνική πρόνοια και θέσεις εργασίας. Οι πρόσφυγες αναγκάζονται να ζουν σε δρόμους, προάστια ή σε παραγκουπόλεις δηλαδή μακριά από τις ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης στο ευρωπαϊκό πρότυπο. Τελικά, οι χώρες που βρίσκονται αντιμέτωπες με έντονη προσφυγική ροή, παραβλέπουν την προέλευση των προσφυγών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που επιθυμούν αντί να τους καθοδηγήσουν στην υποβολή αίτησης για την χορήγηση ασύλου λαμβάνοντας τα δακτυλικά αποτυπώματα των προσώπων. Γι’ αυτό οι πρόσφυγες θεωρούν τις χώρες αυτές ως κερκόπορτα που ανοίγει στην Βόρεια Ευρώπη. Αυτό συμβάλλει σημαντικά στη δουλειά των διακινητών μεταναστών που παρέχουν πλαστά διαβατήρια και αεροπορικά εισιτήρια για τις βορειοευρωπαϊκές χώρες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να δημιουργήσει σταδιακά το χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης για όσους θέλουν να καταφύγουν νόμιμα στην Ένωση λόγω των συνθήκων. Αλλά το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου που δημιουργήθηκε για τον ορισμό μιας κοινής πολιτικής για το θέμα ασύλου, δεν λειτουργεί ακόμα αποτελεσματικά. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει ότι παρά τις εξελίξεις που σημειώθηκαν, το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου δεν έδωσε ακριβώς καρπούς. Στο πλαίσιο των κριτικών που γίνονται για το θέμα αυτό, ειδικοί σχολιάζουν ότι η κοινή πολιτική των χωρών μελών της ΕΕ μπορεί να περιγράφεται με προσπάθεια που σκοπεύει να αποτραπούν οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο που έρχονται στην Ευρώπη. Η ξενοφοβία που αυξάνεται όλο και περισσότερο μετά από την οικονομική κρίση που συγκλόνισε το 2008 όλη την Ευρώπη, σημαίνει το κλείσιμο των πυλών για τους μετανάστες και πρόσφυγες που αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη. Η ΕΕ από τη μια αναπτύσσει αυστηρά μέτρα στο πλαίσιο των πολιτικών που βασίζονται στις εθνικές αξίες και οι οποίες διαμορφώθηκαν με φόβους, από την άλλη ως μια υπερεθνική κοινότητα που επιθυμεί την ειρήνη, την ευημερία και τις ανθρώπινες αξίες, καταβάλλει προσπάθειες για να βρει ανθρωπιστικές λύσεις για το πρόβλημα. Στην ουσία το θέμα εξαρτάται από τον αυτοπροσδιορισμό της Ευρώπης.

Στο σημείο αυτό η Λιβύη κατακτά μια κρίσιμη θέση. Με τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί το 2008 με αντάλλαγμα χρηματική βοήθεια ύψους πέντε δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ της Ιταλίας κατά την περίοδο του πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι και της Λιβύης της οποίας τότε ηγέτης ήταν ο Μουάμαρ Καντάφι, συνέβαλε σημαντικά στη μείωση του προσφυγικού κύματος προς την Ευρώπη. Πλέον μηδενίστηκε η μετανάστευση μέσω Λιβύης στην Ευρώπη. Αλλά, εκείνη την περίοδο η Ευρώπη από τη μια έλυνε ένα πρόβλημα από την άλλο προτιμούσε να παραβλέψει ένα άλλο πρόβλημα. Διότι οι εκθέσεις Παρατηρητηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων λέγανε πως οι μετανάστες που προσπαθούσαν να πάνε στην Ευρώπη μέσω της Λιβύης έμεναν σε ακατάλληλες συνθήκες και αντιμετώπιζαν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση στη Λιβύη. Το κενό διακυβέρνησης και οι εσωτερικές αναταραχές που προκλήθηκαν μετά από την ανατροπή του Καντάφι στην επιχείρηση των συμμαχικών δυνάμεων του 2011, πυροδότησαν ξανά την μεταναστευτική κρίση. Οι μετανάστες που προέρχονται από την υποσαχάρια Αφρική και οι Λίβυοι που κατέστησαν πρόσφυγες αύξησαν το προσφυγικό κύμα στην Ευρώπη. Από την άλλη το ΙΚΙΛ με την παρουσία του στη Λιβύη, πρόσθεσε νέο στάδιο στην κρίση. Στο μήνυμα που μεταδόθηκε από το ΙΚΙΛ, σημειώθηκε ότι η ακτογραμμή της Λιβύης είναι αρκετά κοντά για να φτάσουν οι πρόσφυγες με μια ερειπωμένη βάρκα στην Ευρώπη, κινήθηκε η προσοχή στο ότι κάθε μέρα πεντακόσιοι λαθρομετανάστες αναχωρούν από τις ακτές της Λιβύης για την νότια Ευρώπη και τονίστηκε ότι αυτό μπορεί να μετατραπεί σε ένα μεγάλο σχέδιο που θα προκαλέσει ένα μεγάλο θόρυβο. Οι ανησυχίες έχουν εστιαστεί στις πιθανότητες να περάσουν οι μαχητές του ΙΚΙΛ στην Ιταλία και από εκεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ως πρόσφυγες και να αποκτήσουν νέα έσοδα κάνοντας συνεργασία με τους διακινητές. Το γεγονός που πρόσφατα περισσότεροι από δύο χιλιάδες μετανάστες πέρασαν από τη Λιβύη στην Ιταλία, αποδεικνύει τις ανησυχίες που επικρατούν στην περιοχή. Ενώ τα ευρωπαϊκά κράτη που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ανατροπή του Καντάφι, δεν είναι ακόμα αποφασισμένα να αναπτύξουν μια συγκεκριμένη πολιτική για τη Λιβύη και το ρόλο της στην μεταναστευτική κρίση.

Η κατάσταση της Λιβύης αποδεικνύει τη σημασία του ρόλου των γειτονικών χωρών που βρίσκονται στα σημεία προέλευσης στην Ευρώπη. Είναι φανερό ότι οι σχέσεις που θα αναπτύξει η ΕΕ με τις γείτονές της στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών αξιών και σε επίπεδο στενής συνεργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία είναι αποφασισμένη να προχωρήσει σε συνεργασία με την Ένωση για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης.