Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας (2014-33)

Αυτή τη φορά θα αναφερθούμε στις εξελίξεις που σημειώθηκαν ενόψει της συνόδου που διεξήχθη στις Βρυξέλλες μεταξύ 16-17 Δεκέμβριου του 2004 και στη μετέπειτα πορεία της συνόδου.

Κατά την ιστορική σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, χορηγήθηκε στην Τουρκία το καθεστώς της υποψήφιας χώρας κι έτσι ξεκίνησε η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2004 ήταν το έτος κατά το οποίο σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις για την ΕΕ και την Τουρκία. Την Πρωτομαγιά του 2004, έγινε η μεγαλύτερη διεύρυνση στην ιστορία της Ένωσης με δέκα νέες χώρες. Βέβαια αυτό προκαλεί το Κυπριακό που είναι ένα από τα βασικά προβλήματα στις σχέσεις Τουρκίας και ΕΕ. Στις 24 Απριλίου του 2004, διεξήχθη ξεχωριστό αλλά ταυτόχρονο δημοψήφισμα στην ρωμαίικη και τουρκική πλευρά. Ενώ οι Τουρκοκύπριοι είπαν «ναι» στο σχέδιο Ανάν, οι ρωμαίικη πλευρά το απέρριψε. Παρόλο αυτό, στην ΕΕ εντάχθηκε η Ρωμαίικη Διοίκηση της Νότιας Κύπρου ως «Δημοκρατία της Κύπρου» που εκπροσωπεί όλο το νησί. Με την εξέλιξη αυτή, η Ρωμαίικη Διοίκηση της Νότιας Κύπρου απέκτησε το δικαίωμα να ασκήσει βέτο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ένωση. Πήρε επίσης σαφές πλεονέκτημα στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού και στις συνομιλίες για το μέλλον της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου. Σήμερα πολλές χώρες, μέλη της ΕΕ αναγνωρίζουν ότι λάθος αποτελεί η ένταξη της Ρωμαίικης Διοίκησης της Νότιας Κύπρου χωρίς να επιτευχθεί λύση στη Νήσο. Αλλά αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στις σχέσεις Τουρκίας και Ένωσης.

Στην έκθεση προόδου που είχε εκδοθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 6 Οκτωβρίου του 2004, ενόψει της Συνόδου Κορυφής των Βρυξελλών, σημειώθηκε ότι η Τουρκία καλύπτει αρκετά τα πολιτικά κριτήρια και υπήρχε πρόταση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την ένταξη της χώρας αυτής στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Αν και αυτό προκάλεσε θετική ατμόσφαιρα στις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών, αυτό μόνο του δεν ήταν επαρκές για την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Το σημαντικότερο ήταν ότι και στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών που θα πραγματοποιούταν στο τέλος του έτους, έπρεπε να εγκριθεί ότι η Τουρκία καλύπτει τα εν λόγω κριτήρια και να ληφθεί η απόφαση που θα άνοιγε το δρόμο για τις διαπραγματεύσεις. Οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που έγινε δύο μέρες πριν από τη σύνοδο των Βρυξελλών, στις 14 Δεκεμβρίου του 2004, αύξησε το ηθικό στην Τουρκία. Η πρόταση που έκανε ο Καµιέλ Ερλινγκς Ολλανδός ευρωβουλευτής στην «Έκθεση της Τουρκίας», για την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία χωρίς καθυστέρηση, υπερψηφίστηκε με μια συντριπτική πλειοψηφία, με 407 ψήφους υπέρ, 262 κατά και 29 αποχές.

Οι ευρωβουλευτές που έδειξαν τις ψήφους τους με πανό «‘yes’, ‘oui’, ‘ja’, ‘evet’», προκάλεσαν την επόμενη ημέρα μεγάλο απόηχο στον τουρκικό και ευρωπαϊκό τύπο. Αλλά αν και εγκρίθηκε πως η Τουρκία κάλυψε τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, κάποιες εξελίξεις που σημειώθηκαν στη διάρκεια της συνόδου και που ήταν μακριά από την εκπλήρωση των προσδοκιών της Τουρκίας, προκάλεσε μια μεγάλη απογοήτευση στην Τουρκία. Εξελίχθηκαν αρκετά περίεργα γεγονότα στο παρασκήνιο της συνόδου. Σκληρές διαβουλεύσεις προκάλεσε το αίτημα για την αναγνώριση της Ρωμαίικης Διοίκησης της Νότιας Κύπρου από την Τουρκία για να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις. Η Ολλανδία, τότε προεδρεύουσα χώρα της ΕΕ, πρότεινε στην Τουρκία ένα προσχέδιο που ήτανε απαράδεκτο. Μετά την εξέλιξη αυτή, ο πρωθυπουργός, Recep Tayyip Erdoğan αντέδρασε δικαιολογημένα και αποφάσισε να αποχωρήσει από τις Βρυξέλλες. Την ώρα που ο Erdoğan αποχωρούσε, ο τότε πρεσβευτής της Βρετανίας στην Ankara, Πίτερ Ουεστμακότ είπε στον Τούρκο πρωθυπουργό ότι ο Τόνι Μπλέιρ θέλει να συναντηθεί με αυτόν. Ο Recep Tayyip Erdoğan δέχθηκε την πρόταση του Μπέιρ και συναντήθηκε με αυτόν. Αργότερα στη συνάντηση συμμετείχαν και ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι και ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ολλανδίας, Μπερνάρντ Μποτ. Μετά από της προσπάθειες, οι πλευρές συμφωνήθηκαν για ένα νέο κείμενο. Μπορούμε να πούμε ότι αυτό αποδεικνύει πόσο ευαίσθητη ήταν η διαδικασία. Επίσης και η επικοινωνία μεταξύ των ηγετών είχε μεγάλη σημασία. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες μετά από τη δικαιολογημένη αντίδραση του πρωθυπουργού Erdoğan, δεν μπόρεσαν να τολμήσουν να θέσουν σε κίνδυνο τις σχέσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τις προσδοκίες της Τουρκίας, κατέληξαν σε μια διαφορετική απόφαση η οποία αποδεικνύει πως η Τουρκία είναι μια πολύ σημαντική και απαραίτητη χώρα. Η απόφαση που ελήφθη στη σύνοδο και η οποίο προβλέπει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και την Κροατία, στις 3 Οκτωρίου του 2005, αποτελεί επίσης την αρχή μιας νέας εποχής.

Στο τελικό ανακοινωθέν της συνόδου των Βρυξελλών, έγινε έκκληση στην Επιτροπή για να κάνει πρόταση για το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και έγινε άλλη μια έκκληση στο Συμβούλιο για την επίτευξη συμφωνία στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων αυτό. Αλλά, ορισμένα κράτη μέλη ενόψει της διαδικασίας της 3ης Σεπτεμβρίου του 2005 τηρούσαν διαφορετική στάση για τον τελικό προορισμό των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και για τα θέματα που θα συμπεριληφθούν στο έγγραφο-πλαίσιο για τις διαπραγματεύσεις. Αυτό οδήγησε στη διεξαγωγή μακρών διαβουλεύσεων με ορισμένες χώρες μέλη της ΕΕ όπως η Αυστρία, ενόψει της διακυβερνητικής διάσκεψης της 3ης Οκτωβρίου του 2005 κατά την οποία θα ανακοινωνόταν το έγγραφο-πλαίσιο. Η τότε υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας, Ούρσουλα Πλάσνικ υποστήριξε ότι η πλήρης ένταξη δεν θα πρέπει να είναι ο μόνος στόχος στις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία. Κατά τις συναντήσεις στις οποίες συζητήθηκε το έγγραφο-πλαίσιο, η Αυστρία επέμενε μέχρι την τελευταία στιγμή στην αλλαγή της φράσης στο κείμενο «ο κοινός στόχος των διαπραγματεύσεων είναι η ένταξη» με την εξής φράση:

«Θα δημιουργηθούν εναλλακτικοί δεσμοί εάν δεν δεχτεί η ΕΕ την Τουρκία».

Ενώ επικρατούσε η αβεβαιότητα αυτή, ο τότε ΥΠΕΞ και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Abdullah Gül ανακοίνωσε πως δεν θα μεταβεί στο Λουξεμβούργο εάν δεν αποκτήσει βεβαιότητα το έγγραφο. Οι εξελίξεις που σημειώθηκαν προκάλεσε μια σοβαρή ένταση μεταξύ των πλευρών. Εκείνη την περίοδο, η Βρετανία, τότε προεδρεύουσα χώρα της ΕΕ, πολλά κράτη μέλη της Ένωσης, οι ανώτατοι αξιωματούχοι όπως ο ύπατης αρμοστής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Χαβιέ Σολάνα κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες για την έγκριση του έγγραφου στη μορφή όπως πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.