با افتتاح کریدور زنگه‌زور، نخجوان در کریدور مرکزی آسیا به اروپا قرار می‌گیرد

جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان که روز دوشنبه میزبان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تورکیه بود با آثار تاریخی و موقعیت جغرافیایی متمایز خود، برای آذربایجان و تورکیه و همچنین برای همه ای جهان تُورک با ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی خود حائز اهمیت است.

جمهوری خودمختار نخجوان میزبان تنها مرز زمینی آذربایجان با تورکیه با خطی به طول 17.7 کیلومتر است و به عنوان دروازه تورکیه به جهان تُورک عمل می‌کند.

نخجوان که در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی خود نقطه انتقال و اتصال مهم شرق به غرب، شمال و جنوب بوده است، در زیر سلطه سلجوقیان، اتابکان آذربایجان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان، تیمورها، آق قویونلولار، قراقویونلولار، عثمانیان، صفویان و قاجارها قرار گرفت. نخجوان که در قرن هجدهم توسط خان‌های محلی اداره می‌شد، در اوایل قرن نوزدهم به روسیه تزاری ملحق شد.

نخجوان که اکثراً جمعیت آن را تورک‌های آذربایجان تشکیل می‌دهند، در داخل مرزهای آذربایجان باقی ماند که در 28 ماه می 1918 پس از انقلاب بلشویکی 1917 روسیه استقلال خود را اعلام کرد و از حملات ارمنی‌ها در سال‌های 1918 تا 1921 آسیب‌های فراوانی دید. اما با کمک تعداد کمی از افسران و سربازان تورک و سلاح‌های باقی‌مانده از اردوی تورکیه در هنگام عقب‌نشینی، مقاومت قهرمانانه از خود نشان داد.

اراضی نخجوان پس از تصمیم شوروی برای دادن منطقه تُورک نشین زنگه زور به ارمنستان در سال 1920، از بقیه اراضی جمهوری آذربایجان دور مانده است.

نخجوان بامعاهده مسکوکه در 16 مارچ 1921 بین تورکیه واتحاد جماهیر شوروی امضا شد، ساختاری خودمختار به دست آورد و به شرط عدم واگذاری به کشور دیگری به آذربایجان واگذار شد.

همین موضوع در توافق‌نامه قارص که در 13 اکتوبر 1921 بین تورکیه، شوروی، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان امضا شد، تأیید شد و تورکیه ضامن باقی ماندن نخجوان به عنوان یک جمهوری خودمختار وابسته به آذربایجان شد.

در سال‌های بعد، ارمنستان سعی کرد نخجوان را مانند زنگه‌زور ضمیمه کند، اما مطابق با مواد قرارداد مسکو و قارص، نخجوان به عنوان یک «جمهوری خودمختار» در داخل آذربایجان به حیات خود ادامه داد.

در کتب تاریخ یوسف کمال بیگ که یکی از اعضای هیئتی بود که قبل از معاهده مسکو برای مذاکره به روسیه رفته بود، یک روز قبل از خروج ازانقره با مصطفی کمال پاشا ملاقات کرد و گفت: پاشا، اگر روس‌ها اصرار برموضوع نخجوان داشته باشند، چه کارکنیم؟ آتاترک پاسخ داد: نخجوان دروازه تورکیه است. با در نظر گرفتن این موضوع تمام تلاش خود را بکنید.

جمهوری خودمختار نخجوان با حدود 500 هزار نفر جمعیت توسط نماینده تام الاختیار رئیس جمهور آذربایجان اداره می‌شود.

گاز طبیعی نخجوان درحال حاضر ازایران تامین می‌شود. تورکیه و آذربایجان در تاریخ 15 دسامبر 2020 "یادداشت تفاهم تامین گاز طبیعی در جمهوری خودمختار نخجوان" را امضا کردند تا وابستگی نخجوان به ایران برای گاز طبیعی را به صفر برسانند.

بر اساس این تفاهم‌نامه، یک خط لوله جدید به طول 85 کیلومتر تا نخجوان به عنوان ادامه خط لوله گاز طبیعی ایغدیر ساخته می‌شود که از طریق خط اصلی انتقال گاز طبیعی آنادولوی شرقی خارج می‌شود. این خط لوله که ظرفیت حمل و نقل سالانه 500 میلیون متر مکعب خواهد داشت، در زمان راه اندازی، تمامی نیازهای گاز طبیعی نخجوان را تامین می‌کند.

نبود ارتباط زمینی با ولایات غربی آذربایجان به عنوان بزرگترین مانع توسعه نخجوان نشان داده می‌شود. آذربایجانی‌ها یا از طریق هوا یا از طریق ایران به نخجوان دسترسی دارند.

زمانی که کریدور زنگه‌زور به بهره برداری برسد، ولایات غربی آذربایجان و نخجوان را از طریق ارمنستان به هم متصل می‌کند و همچنین یکی از مسیرهای کریدور مرکزی خواهد بود که از چین به آسیای مرکزی، بحیره ای خزر، قفقاز و تورکیه امتداد دارد. بدین ترتیب اهمیت نخجوان بیش از پیش افزایش خواهد یافت.