بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در مذاکرات انجام شده در پکن، پایتخت چین، طی روزهای 6 تا 10 مارچ، سفارت های دو کشور ظرف دو ماه آینده بازگشایی می شود. علاوه بر این، دو کشور در شرف احیای توافقنامه امنیتی (2001) با عربستان سعودی در زمان محمد خاتمی، رئیس جمهور اصلاح طلب (1997-2005) که تصمیم گرفت موافقت نامه همکاری (1998) که بسیاری از زمینه های مانند آموزش، فرهنگ، تکنالوژی و صحت عامه ، به ویژه اقتصاد را در بر می گیرد هستند. وزیر امور خارجه الایبان به نمایندگی از عربستان سعودی در این مذاکرات که به ابتکار رئیس جمهور چین شی جین پینگ سازماندهی شده بود، شرکت کرد و شمهانی، منشی شورای عالی امنیت ملی، نماینده ایران نیز شرکت کرده بود.

ارزیابی هایی داریم ازپروفیسور دکتور مراد یشیلتاش رییس مرکز تحقیقات سیاسی و ستراتیژیک تورکیه ستا در اینمورد....

در متن مشترک منتشر شده از نقش دو کشور در این روند در نتیجه مذاکرات موفقیت آمیز،  قدردانی شد. اما این سوال که چرا چین که در آخرین لحظه وارد معادله شده و توانست این معادله را حل کند و عراق یا عمان نتوانستند این توافق را مدیریت کنند، قابل تامل است. در حالی که در پی دریافت جواب به این سوال هستیم، لازم است تا چشم انداز چین مبنی بر تبدیل شدن به یک قدرت هژمونیک جهانی و استراتژی آن در جهت گشایش در برابر خاورمیانه  را باید مورد توجه قرار داد.  

این تثبیتی است که مکرراً به چشم میخورد که تعامل اقتصادی از دیدگاه چین برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی تا همین اواخر غالب بوده است و پکن از استراتژی عقب‌نشینی در زمینه‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک پیروی میکرده است. با این حال، در سال های اخیر، چین شروع به برداشتن گام های سیاسی مشهودتری در معادلات آسیای مرکزی، خاورمیانه و حتی اوکراین کرده است. یکی از مهم ترین دلایل آن نزدیک شدن به بعد نظامی رقابت قدرت با آمریکا و دلیل دیگر، ظهور ضرورت تقویت سرمایه گذاری اقتصادی و گسترش در عرصه های سیاسی-نظامی بوده است.

در این راستا، افزایش تعامل و مناسبات چین با کشورهای مهم خاورمیانه در سال‌های اخیر قابل توجه است. البته یکی از مهم ترین عواملی که چین را به این منطقه سوق می دهد، نیاز بالای آن به انرژی بوده است. چین که به نفت خارجی وابسته است، یکی از مشتریان اصلی نفت عربستان سعودی و ایران است. عربستان سعودی کشوری است که چین از آنجا بیشترین خرید نفت را در جهان دارد. پس از فروش نفت عربستان سعودی به میزان 1.75 میلیون بشکه در روزبرای چین، روسیه با حدود 1.5 میلیون بشکه در روزدر ردیف دوم قرار دارد. اگرچه به دلیل تحریم ها نمی توان میزان نفتی که ایران به چین می فروشد را  به طور رسمی مشخص کرد، اما بر اساس برآوردهای مختلف  این مقدار بین 750 هزار تا 1.25 میلیون بشکه متغیر است. این امر ایران را سومین تامین کننده نفت چین قلمداد می کند، در حالی که کشوری که ایران بیشترین نفت را به آن می فروشد چین است. در سال 2021 قراردادی 25 ساله به ارزش 400 میلیارد دالر بین چین و ایران امضا شد.

سوال واقعی این است که چه چیزی چین را به میانجیگری در تنش ایران و عربستان سوق می دهد؟ اولین پاسخی که به ذهن می رسد، عبارت ازهدف تبدیل تعامل اقتصادی چین به تعامل سیاسی واینکه این دو بعد متقابلاً یکدیگر را تقویت می کنندبوده است. قبل از همه، لازم است با تثبیت این عزم که چین می خواهد روابط خوبی با هر دو کشور ایجاد کند شروع کنیم. تنش بین تهران و ریاض به طور غیرمستقیم بر پکن نیز تأثیر می گذارد. این به وضوح در سفر شی جین پینگ به ریاض در دسامبر گذشته مشاهده شد. هم دیدارهای دوجانبه پکن و ریاض و هم اظهارات پس از نشست چین و شورای همکاری خلیج فارس، روابط ایران و چین را به میزان قابل توجهی متشنج کرده بود. اگرچه مانورهای دیپلماتیک چین و سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به پکن پس از پیام های تند ایران، فضا را کمی ملایم ترساخت، اما تا زمانی که روابط تهران و ریاض بهبود نیابد، اجتناب ناپذیر بود که پکن دچارحوادث جاده ای مشابه شود. علاوه بر این، این تنش پتانسیل همکاری چین با دو کشور را در سطح محدودی حفظ کرده است.

بهبود روابط دو کشور مهم خاورمیانه بدون شک یک تحول مثبت برای همه کشورهای منطقه تلقی میشود. باید انتظار داشت که این تحول مثبت منعکس کننده پایان درگیری ها و تنش ها در منطقه باشد. ایران و عربستان سعودی که سال هاست در جنگ نیابتی در یمن در مقابل هم قرار دارند، می توان انتظار داشت که گام هایی برای پایان دادن به جنگ در منطقه بردارند. اما، این کار آسانی نخواهد بود.

از سوی دیگر، مشاهده می شود که روند صلح و بازسازی سیاسی مشابهی گام به گام در سوریه نیز در حال بمیان امدن است. در شرایطی که عادی سازی روابط تورکیه و سوریه با میانجیگری روسیه و ایران آغاز شد، باید منتظر تاثیر عادی سازی روابط ایران و عربستان سعودی بر روند سوریه نیز بود. اینکه عربستان بلافاصله پس از این عادی سازی روابط دیپلماتیک با سوریه را از سر خواهد گرفت، نشان دهنده ادامه موج عادی سازی بوده است.

نویسنده: ازپروفیسوردکتورمراد یشیلتاش رییس مرکزتحقیقات سیاسی وستراتیژیک تورکیه ستا