نظری به آجندای تورکیه وجهان ـ رئیسی و سیاست خارجی ایران در دولت سیزدهم

حکم تنفیذ ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران هفته گذشته از سوی علی خامنه‌ای اعلام  شد و در ادامه مراسم تحلیف رئیسی در مجلس شورای اسلامی که با ادای سوگند برگزار شد، بدین ترتیب رئیسی رسماً به صفت رئیس جمهور ایران وظیفه خود را آغاز کرد. رئیسی از کارزار تبلیغاتی خود مرتبا پیام‌هایی مبنی بر بهبود روابط با همسایگان و توسعه ایران در زمینه‌های مختلف را مطرح می‌کند. رئیسی در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود پس از انتخاب نیز، تمایل خود برای عادی سازی روابط با عربستان سعودی را اعلام کرد. روند عادی سازی نیز مدتی است که با میانجیگری عراق در جریان است. در موازات این امر، اخیراً تحرکات گروه‌های شبه نظامی شیعه نزدیک به ایران در سوریه و عراق نیز افزایش یافته است. حوادثی مانند حملات و محاصره گروه های تحت حمایت ایران به درعا و آغاز حفر تونل توسط سپاه پاسداران در شهر پالمیرا نشان می‌دهد که فعالیت‌های ایران در سوریه با آغاز به کار ابراهیم رییسی افزایش خواهد یافت. مدرنیزه شدن سیستم‌های تجهیزات دفاع هوایی سوریه توسط روسیه نیز، بدون شک به نفع نیروهای ایرانی خواهد بود که در حملات اخیر اسرائیل در سوریه به شدت آسیب دیده بودند.

پروفیسور دکتور مرداد یئشیل‌تاش مدیر مطالعات امنیتی بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در این باره می‌گوید:

تحرکات نظامی مشابهی در عراق وجود دارد. اگرچه ایالات متحده تمام نیروهای نظامی خود را از عراق خارج نکرده است، اما اقدامات و اظهارات اخیر گروه حشدالشعبی را می‌توان چنین تفسیر کرد که برای پر کردن خلای قدرتی که با خروج نیروهای آمریکایی ایجاد خواهد شد، از هم اکنون در حال آمادگی هستند. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود در فعالیت‌های تبلیغاتی انتخابات پارلمانی آینده در عراق فعالیت گروه‌های مورد حمایت ایران نیز افزایش یابد.

مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی همزمان با یک سلسله اقدامات فزاینده تنش در بحر عمان و منطقه خلیج همراه بود. ابتدا در 29 جولای، یک نفتکش اسرائیلی به نام مرسر استریت در بحر عمان مورد حمله یک طیاره بدون سرنشین  قرار گرفت. اسرائیل، آمریکا و انگلیس، ایران را مسئول این حمله دانستند. اظهارات و تهدیدات اسرائیل و ایالات‌ متحده آمریکا، استفاده از قهوه قهریه علیه ایران را در دستور کار قرار داد. از سوی دیگر بروز تنش در روابط بین انگلستان و ایران برای آینده مذاکرات هستوی نیز حائز اهمیت است. چرا که دیپلمات‌های ایرانی به جای دیدار مستقیم با مقامات ایالات متحده، با میانجیگری انگلستان و سایر طرف‌های مذاکره هسته‌ای در مذاکرات در وین شرکت می‌کردند. 

در روزهای بعد، ادعا شد که یک کشتی دیگر به نام آسفالت پرنسس با بیرق پاناما در ساحل بندر فوجیره در امارات متحده عربی مورد حمله قرار گرفته و با توقیف کشتی سعی در هدایت آن به سمت آب‌های ساحلی ایران شده است. اعلام گردید که مهاجمان موفق به تصاحب کشتی نشده و مجبور به فرار شده‌اند. در حالی که اتهاماتی مبنی بر دست داشتن ایران در این حادثه مطرح می‌شد، دولت تهران اتهامات وارده در خصوص هر دو حادثه را رد کرد. دولت ایران به اسرائیل و ایالات متحده هشدار داد و مدعی شد که چنین اقدامات و اتهاماتی، بهانه هاییست برای حمله به ایران است. 

به نظر میرسد ابراهیم رییسی، رئیس جمهور محافظه کار ایران، برخلاف رئیس جمهور قبل از خود، تمرکز سیاست خارجی ایران را به جای مذاکره با ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا به بهبود روابط با همسایگان متمرکز کند. مبالغه نخواهد بود اگر بگوییم که تنش رو به افزایش ایران با اسرائیل و ایالات متحده نیز نمودی از همین تغییردر سیاست خارجی ایران است. این واقعیت که بایدن هنوز سیاست متفاوتی در مقایسه با ترامپ در قبال ایران ارائه نکرده است نیز یکی از عوامل اصلی این روند و تغییر است. اگرچه رئیسی در اظهارات خود تاکید کرد که مخالف توافق هستوی با کشورهای 1+5 نیست، اما کاملا واضح است که وی در مورد فرایند و روش توافق هستوی موضعی کاملا متفاوت با روحانی و کابینه‌اش دارد. این وضعیت که در موضوع هستوی امکان دستیابی به توافق را تا حد زیادی تضعیف می‌کند، در صورت ادامه تنش در منطقه، هرگونه سازش را نیز تقریباً غیرممکن می‌سازد. اگر وزیر خارجه ایران در دوره رئیسی یک دیپلمات حرفوی نزدیک به سپاه پاسداران و شخصی مانند امیرحسین عبداللهیان باشد می‌توان گفت باید در انتظار دوره‌ای بود که ایران در آن به روسیه و چین بیش از پیش نزدیک خواهد شد.

نویسنده: پروفیسور دکتورمردادیئشیل‌تاش مدیر مطالعات امنیتی بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی