چشم انداز تمدن جهانی از دیگاه تورکیه چهارشنبه 17 اسد 1397 هجری شمسی -33-

در این برنامه بحثی داریم به قلم پروفسور قدرت بلبل رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بایزید تحت عنوان " احراز موضع ای مطمئن  و به دور از روحیه شکست ":

طی هفته های گذشته در مورد اینکه سه نوع موضع گیری در برابر غرب میتوان داشت. و ان عبارت است از تسلیم، امتناع و موضع ای توام با عقل سلیمنام برده بحثنموده بودیم.

تسلیم و امتناع دو مبحث مجزا از یکدیگر هستند که منحیث دو موضع مخالف مشاهده میشود. در عین حال بین این دو موضع، رابطه نزدیکی وجود دارد. هر یک از این دو موضع ممکن است در بین مهاجرین و مسلمانان مقیم در غرب، برادارای مشروعیت هایی بوده باشد. قشر تسلیم شده که از ارزشهای خود به کلی دور و در داخل جامعه ای که در آن زندگی میکند، گم شده است، میتوانند برای قشر امتناع کننده منبع مشروعیت باشد. عکس این نیز بوده میتواند. قشر امتناع کننده که به طور کلی از جامعه ای که درآن زندگی میکند دور شده ودر مخالف با آن است، ممکن است به سوی تسلیم سوق بیابد. از سوی دیگر، از آنجایی که تسلیم و امتناع هیچ کدام مقولات فطری نیستند، ممکن است چندان نیز قابل درک نباشند. تسلیم و امتناع نگرش های افراطی محسوب میشوند و شاید برای افرادی که از آنها پیروی میکنند، هرروز نیاز به مشروعیت داشته و با گذشت هر روز افراد خود را ملزم به متقاعد شدن در قبال آنها بدانند. در صورت عدم درک کامل، احتمال انتقال پذیری این دو برخورد وجود دارد.

چنانچه احتمال انتقال پذیری از تسلیم به امتناع و از امتناع به تسلیم وجود خواهد داشت. این وضعیت میتواند گرایش قشر ضد دین و ضد ارزشهای دینی که در کشورهای غربی دارای کافه وبار هستند، الکل مصرف میکنند و کاملا آسیمیله شده اند را به سازمان تروریستی داعش توجیه کرد. هم تسلیم و هم امتناع و همچنان کسانی که از این نگرش ها پیروی میکنند، هیچ وجه مثبتی برای جوامعی که در آن زندگی میکنند، ندارند.

برخوردی که امروزه در غرب بدان نیاز است، فراتر از تسلیم و امتناع،  برخورد توام با عقل سلیم و یا مطمئن است که از سوی جنرال سعید حلیم مطرح شد. آنچه که باید به آن تاکید کرد این است که جنرال سعید حلیم، در دوره جنگ جهانی اول به رغم بی رحمی ها، محاصره و همچنین انتقادات شدیدی که در مورد غرب مطرح میشد، دارای برخوردی بدور از واکنش پذیری و توام با عقل سلیم را مطرح کرد که حتی امروز نیز بسیاری از متفکرین بدان نایل نشده اند.  اساسا منبع اصلی تسلیم و امتناع در جوامع غربی، شرایط موجود در این جوامع میباشد. علاوه بر این، اغلب، مهاجرین تلاش میکنند تا برخورد تسلیم و امتناع را در چارچوب ایدئولوژی، فرهنگ و دینی که بدان منصوب هستند توجیه کنند.

با نگاهی به این مسئله از منظر مسلمانان، دینی که ادعای حل مسائل بشر از حضرت آدم تا آخرین انسان را مطرح میکند، نمیتواند به هیچ وجه در مخالفت و یا تضاد با چیزی باشد. زیرا خود آن ذاتا عبارت از یک ادعا، یک نگرش و یک امکان، حتی اراده یی سازنده است. موضع گیری بر اساس ضدیت با چیزی در معنای به مرکز قرار دادن آن چیز است. اسلام در زمینه ایمان کلیه باورها را رد کرده و با "لا" آغاز میشود. در حیات یک مومن، علم، به مثابه گمشده اوست.گفته شده که اگر علم در چین باشد، باید آن را جستجو کرده و دریافت نمایید. علم چیست؟ علم عبارت از، دانش، اطلاعات، تخنیک، روش و اجراات با آن است.

رابطه پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم با جامعه جاهلیت، در این زمینه میتواند راهنمای خوبی برای ما باشد. چرا که جامعه جاهلیت در مکه، پست ترین نقطه بشر به شمار میرفت. رابطه ای که حضرت محمد صلی الله علیه وسلم با این جامعه برقرار کرد، چراغ راهی برای برقراری ارتباط با دیگر جوامع خواهد بوده است. میتوان گفت که حضرت محمد صلی الله علیه وسلم با جامعه جاهلیت مکه سه نوع ارتباط برقرار کرده بود. برخی از اقدامات پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم مشابه جامعه جاهلیت مکه بود. در حالیکه برخی از رفتار، طرز لباس پوشیدن و مدل ریش ایشان هیچ تفاوتی با جامعه جاهلیت نداشت. پیامبرمان صلی الله علیه وسلم در این زمینه تغییراتی را ایجاد نکرده بود. حتی با برخی از اقداماتش آنچه را که جامعه جاهلیت مکه انجام میدادند، اصلاح کرده و تغییر میداد.  به طور مثال ایشان ریش خود را  کوتاه میکردند. زیرا ایشان با بعضی از اقداماتش خویش رفتارنامناسب جامعه جاهلیت را به کلی نفی میکردند. این نگرش سه گانه حضرت محمد صلی الله علیه وسلم که میتوان از آن به صفت برخورد تحلیلی نام برد، امروزه در توضیح دیدگاه شرق، غرب، شمال ، جنوب، مدرنیته، پست مدرنیته، جهانی شدن و همه عرصه های زندگی بسیار حائز اهمیت است. برخورد تسلیم، اتحاد ما را صلب میکند. برخورد امتناع نیز جوانان ما را به جریان های افراطی نظیر داعش سوق میدهد. در همین راستا، "اصل در اشیاء مبار قرا داده شده است" این در حقوق عثمانی بسیار حائز اهمیت است. بر اساس Mecelle کتاب بعضی از احکام و حقوق عثمانی، اصل در طبیعت و حیات، آزادی است. این دیدگاه امروز برای کسانی که دچار روحیه شکست شده اند بسیار مهم تلقی میشود. واکنش هایی که در دوره های تنظیمات نشان داده میشد، معمولا حول محور واکنش پذیری و تسلیم میچرخید. در همین راستا ارزیابی و برخوردهای مربوط به دوره تنظیمات،  منحصر به آن دوره نیست. نتایج روندی را که از دوره تنظیمات آغاز شدرا، امروز نیز تجربه میکنیم. امروزه در قبال روند های در حال جریان واکنشی نشان داده میشود که در دوره تنظیمات نشان داده میشد. حال آنکه در برابر روند های متغییر و چند جانبه نمیتوان صرفا تماشاچی بود. اینها روندهایی است که افراد، گروه ها و حتی کشورها را تحت تاثیر قرار داده و دچار مشکل میکند. با نگاهی از این چشم انداز خواهیم دید که چه در گذشته در زمینه یی مدرنیته یی غرب و چه امروز در زمینه یی اتحادیه اروپا و روند جهانی شدن، قادر به پیروی از یک موضع پرمفهوم نشده ایم. در اینجا از ایجاد هوشیارانه یک آلترناتیف سخن رانده نشده است. در بعضی مواقع قطعا آلترناتیفی ایجاد خواهد شد. ولی ایجاد آلترناتیف در هر وضعیتی میتواند به مثابه انزوا و دوری از توسعه باشد. در همین راستا با هر آنچه که با آن مواجه میشویم، بجز برخورد تسلیم و امتناع باید از یک نگرش تحلیلی پیروی کنیم. از سوی دیگر نباید به زندگی و موضوعات با دید یک مسئله بغرنج نگاه کرد. اسلام نه دین دشواریها و ناملایمات، بلکه دین تامین سهولت و رفاه است . اسلام نه دین غیرعادی بودن و افراطی گرایی بلکه دین اعتدال ونرمش است.

در نتیجه، باید در برابر وقایع، مفاهیم و مسائل، بدون تسلیم شدن به روحیه شکست، در چارچوب ارزشهایی که از آن برخوردارهستیم از برخوردی مطمئن پیروی کنیم. بیان حکایه راهپیمایی ما از خراسان به آناتولی و از آنجا نیز به اروپا عبارت ازاین است. در مواجهه با فرهنگهای مختلف بدون از دست دادن ارزشهایمان، غنی تر شده ایم. همانند گلوله برفی که با هر غلط بزرگتر میشود، رویارویی با هر نوع تفاوت، منشا غنایمان شده است، نه ترس هایمان. راه حل آنقدرها هم که به نظر میرسد، دشوار نیست. به گفته مولانا

 "دل چو پرگار به هر سو دورانى مى‌کرد / و اندر آن دایره، سرگشتۀ پا بر جا بود"

باید از سویی آن اساسی که عبارت ازهویت و ارزشهایمان میباشد را پا برجا نگاه داشته و از سویی دیگر نیز دنیای ذهنمان را توسعه ببخشیم. و از همه تفاوت های که میتوانند زندگی مان را آسان کنند، استقبال کنیم. حال آنکه، آیا با یک موضع گیری صحیح و به جا، با اتکا به ذاتی که میتواند همه مشکلات را حل کند؟ آیا قادر است ما را  به ساحلی که باید برویم، برساند؟ به این مبحث ادامه خواهیم داد.

 ارزیابی های پروفسور قدرت بلبل رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بایزید تورکیه را در اینمورد به سمع شما رسانیدیم:

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Kudret BÜLBÜL