تورکها در ایران اقلیت محسوب نمی شوند

اظهارات آقای علی یونسی، مبنی بر اینکه "آذربایجانیهای ایران فارس هستند" در ایران سبب بروز واکنش شدیدی در میان تورکهای سراسر این کشور شد. به دنبال این ادعا، پیشنهاد سید محمد بطحایی وزیر آموزش وپرورش ایران به روسیه در زمینه آموزش زبان روسی در ایران به عنوان زبان دوم و زبان فارسی در روسیه نیز سبب بروز واکنشهای بیشتر و بزرگتری در میان تورکهای ایران شد.

هادی بهادری و نادر قاضی پور، نمایندگان شهر تورک نشین اورمیه،  مرکز ولایت آذربایجان غربی در مجلس این کشور در نامه ای به حسن روحانی رییس جمهور ایران که به امضای ۵۰ تن از دیگر نمایندگان تورک تبار مجلس رسیده بود، از او خواستند تا نسبت به اظهارات یونسی، دستیارش در امور اقوام و ادیان واکنش نشان دهد.

در این نامه تاکید شده بود که اظهارات یونسی به امنیت ملی لطمه میزند و در کشوری که اقوام و نژادهای مختلفی در آن زندگی میکنند براساس آیات قرآنی، تبعیض نژادی امری غیرقابل قبول است و از سوی دیگر اهانت به زبان یک ملت به معنی اهانت به خود ان ملت است.

در این نامه همچنین نوشته شده است که تورکی زبان دست کم ۴۰ فیصد از مردم ایران است و زبان نیز مهمترین عنصر تشکیل دهنده هر قومیت است.

لازم به یاد اوری است که در ایران در طول سالهای گذشته نیزبه دلایل مختلف تنشهایی میان تورکها و فارسها روی داده بود. درسال 2006، در نشریه دولتی ایران ، کاریکاتور سوسکی (مادرکیکان)نمایش داده شده بود که به زبان تورکی سخن می گفت. ضمن اینکه در متن همراه این کاریکاتو نوشته شده بود که زبان این حشرات قابل فهم نیست و اگر ایرانیها کشورشان را دوست دارند باید مدفوع خود را در توالتها رها نکنند تا این حشرات از گرسنگی بمیرند!

 به دنبال این کاریکاتور نفرت انگیز و متن مشمئز کننده ان در سراسر مناطق تورک نشین ایران خصوصا در آذربایجان و کلانشهر تبریز میلیونها تن دست به تظاهرات و اعتراض زدند. به دنبال این حوادث حکومت ایران طراح کاریکاتور و عوامل مسئول و دست اندرکار  روزنامه را بازداشت کرد تا مگر به این صورت قادر به خواباندن اعتراضات شود. اما این اقدامات نیز نتوانست تورکها را آرام کند.  

تلاش نیروهای امنیتی برای سرکوب معترضین بیش از 50 کشته، صدها مجروح و هزاران بازداشتی به همراه أورد. 9 سال بعد از این اتفاق باردیگر حادثه مشابهی به دنبال توهین رکیک دیگری در سال 2015 روی داد. اینبار شبکه دوم سیمای جمهوری اسلامی ایران در برنامه طنزی به نام "فتیله" که برای کودکان پخش می شد جملات توهین آمیزی در مورد تورکها استفاده کرد.

در بخشی از این برنامه با عنوان "هوتل فیتیله"، ماجرای یک پدر و پسر تورک‌ که می‌خواهند هتل را به دلیل بوی بسیار بد آن ترک کنند، نمایش داده می‌شود. در ماجرای پیش آمده میان مسوول پذیرش این هوتل و دو مسافر تورک آن، تصویرسازی از این دو مسافر به گونه‌ای است که برای مخاطب، احمق بودن آن‌ها برجسته می‌شود؛ به حدی که آن‌ها با "توالت فرنگی" آشنا نیستند، تفاوت میان برس دندان و برس تشناب را نمی‌دانند و پسر از برش تشناب برای شستشوی دهان خود استفاده کرده و سپس برای اعتراض از بوی بد اتاق، به مسوول هوتل مراجعه کرده‌اند؛ اما در نهایت، مشخص می‌شود بوی ناهنجار، نه از هوتل، که از دهان مهمان هوتل است. نمایش این برنامه توهین آمیز از سوی تورکهای سراسر جهان و ایران محکوم شد.

 اکنون اظهارات یونسی پس از 3 سال در مورد تورکها نشان میدهد که هنوز در ایران در این خصوص درس عبرت لازمه داده نشده است.

تورکهای ایران با بیش از 30 میلیون تن جمعیت همراه با فارس زبانها مهمترین و قویترین جامعه ایران هستند . تورک ها به دلیل موقعیت جیوپولیتیک، ساختار اجتماعی و فرهنگی، قدرت اقتصادی و پتانسیل جمعیتی خود از نقش تعیین کننده ای در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران برخوردار هستند.

در قرن های دهم و یازدهم، مهاجرت تورکان اوغوز به آذربایجان که تحت فرمانروایی سلسله تورک تبار سلجوقی قرار داشت سبب تقویت بیش از پیش جمعیت و قدرت قوم تورک در این سرزمین شد. با تشکیل دولت تورک نژاد صفوی در سال 1501، هویت مذهبی مردم منطقه تغییر کرد. این نظام جدید که در آذربایجان تاسیس شد ایران را به یک قدرت مهم منطقه ای تبدیل کرد. پس از فراز و نشیبهایی که بعد از سقوط صفویه حاصل شد دو سلسله معظم تورک افشاریه و قاجاریه نیز بر حفظ فرهنگ و زبان تورکی و مذهب شیعه تاکید کردند.

حکومت و فرمانروایی تورکها بر ایران پس از قرنها در ربع نخست قرن بیستم به پایان رسید. به دنبال سقوط قاجاریه حکومت فارس تبار پهلوی، بعد از کودتای سوم اسفند سال 1299 شمسی بر سر کار آمد. این تغییر، نقطه عطف مهمی برای تورکهای ایران است. از این دوره به بعد، تورک ها در معرض محدودیت های مختلفی در ایران قرار گرفتند. ایدئولوژی "فارس سازی" که در دوره پهلوی اغاز شد، موجب تلاش تورکها برای حفظ و احیای هویت خود در این منطقه شد. تورک ها همچنین در روند سقوط آخرین شاه ایران و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی از نیروهای موثر و پیش رو در این کشور بودند.

امروزه تورک ها در سیاست و اقتصاد ایران از نقشی موثر برخوردار هستند. با این حال، تورکها به دلیل رسمی نشدن زبان تورکی و عدام برخورداری از حق تحصیل و تدریس به زبان تورکی با حکومت ایران مسایلی دارند.

قوم تورك در ایران را نمی توان در وضعیت یک اقلیت مشاهده کرد. از مدت زمان حدود هزار سال است که تورک ها از نقش مهمی در شکل گیری تحولات اجتماعی و سیاسی در تاریخ و جغرافیای ایران برخوردار بوده اند.

فرهنگ فارس و فرهنگ تورک هم در داخل ایران و هم در خارج از ایران با هم تعامل دارند. این دو قوم با دو فرهنگ دیرین، برای همدیگر مزایای مختلفی داشته اند.  

برای اینکه ملتها بتوانند در کنار یکدیگر زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند لازم است که حداقل احترام را بر یکدیگر قائل شوند. آموزش به زبان مادری و آزادی مطبوعات یکی از اساسی ترین اصول حقوق بشر در جهان امروز است. جواب مثبت ایران به مطالبات تورکها در زمینه آموزش  زبان تورکی و داشتن رسانه به زبان تورکی مفید خواهد بود.

این امر هم از لحاظ روابط تورکیه و ایران و هم از لحاظ ثبات منطقه پیشرفت قابل توجهی را فراهم می کند.

نوشته: دکتر جمیل دوغاچ ایپک، ریئس دانشکده امور روابط بین المللی دانشگاه آتاتورک تورکیه