صدای دوست 22

چنانچه به یاد دارید در برنامه گذشته روی شخصیت و سفر احمد جمال پاشا به افغانستان معلومات ارایه گردیده بود. هرچند برخی تاریخنویسان وی را به عنوان اولین سفیر رسمی ترکیه به افغانستان قلمداد میکنند ولی با در نظرداشت شخصیت همه گانی و موقف بلند رتبه دولتی جمال پاشا انتظار آن نمیرود که پست سفارت تعین گردیده باشد. زیرا در جریان جنگ جهانی اول جمال پاشا یکی از سه تن شخصیت بلند رتبه ترکیه عثمانی بود که تمام امور نظامی را به عهده داشت. دو مقام دیگر هر یک طلعت پاشا و انور پاشا به ترتیب وظایف صدارت عظمی و وزارت داخله به پیش میبردند. بناً گفته میتوان که پس از پایان جنگ جهانی و متلاشی شدن امپراتوری، همچون دیگر کدرهای دولت ترکیه جمال پاشا نیز از مبارزه علیه نیروهای متفق دست نبرداشته در صدد آغاز یک جبهه جدید بود.
سفر جمال پاشا به افغانستان به درخواست و اراده شخص خودش صورت گرفت تا در افغانستان و نیمه قاره هند علیه منافع انگلستان فعالیت کند. جهت رسیدن به هدف مذکور جمال پاشا از مناطق سرحدی کشور ترکمنستان امروزی وارد شمال غرب افغانستان گردیده و پس از سفر مشقتبار چندین روزه وارد کابل گردید. در جریان سفر از بسیاری قراء و قصبات کشور بازدید به عمل آورد و با مردم و سران قومی آنها دیدن نمود. وی در خاطرات خود از مهمانوازی و نیت نیک مردم افغانستان در مقابل دولت عثمانی به قدردانی یاد نموده بود.
جمال پاشا در کابل مورد استقبال گرم شخص شاه امان الله خان و مقامات افغان گردید. به اساس اسناد و مدارک تاریخی جمال پاشا منحیث فرستاده رسمی دولت ترکیه نه بلکه به صفت مقام بلند پایه ترکی مورد پذیرایی قرار گرفت. در جریان اقامتش در کابل و جلال آباد با بسیاری از نماینده گان کشورهای اروپایی و منطقه دیدار نمود. به اساس احترامی که شخص شاه امان الله خان برایش قایل بود، وی را دربار شاهی مهمان کرد. جمال پاشا همچنان وظیفه مشاوریت در امور نظامی و اصلاحات در اوردو را به عهده گرفت. تربیه افسران اوردو و ایجاد بخش تامین نظم عامه که بعداً به اکادیمی پولیس تبدیل گردید مستقیماً تحت نظر وی صورت گرفت. وی افغانستان را چون کشور خود دوست داشت. دوست بسیار صمیمی شاه امان الله خان بود. جمال پاشا پیشرفت افغانستان و بیداری ملت آن از هیچ نوع ایثار و فداکاری دریغ نه ورزید. وی پس از سپری نمودن چندین ماه در افغانستان، جهت یاری رسانیدن به مجادله استقلال ترکیه از طریق آسیای میانه روانه ترکیه گردید. جمال پاشا به تاریخ 22 جولای 1922 هنگامیکه میخواست از طریق گرجستان وارد شرق ترکیه گردد، در تیلفیس توسط دو تن ارمنی ترور گردید. اسناد و شواهد حاکی آنست که امر ترور وی توسط رهبر نوپای انقلاب بلشویکی ستالین صادر گردیده بود. زیرا ستالین هراس داشت تا مبادا احساسات دینی و میهنی ملتهای آسیای میانه بیدار گردیده در مقابلش بغاوت کنند.
تحلیلگران سیاسی بدینظرند که جمال پاشا در افغانستان در صدد تحقق آنچه بود که انور پاشا در بخارا و سمرقند برای تحقق آن مبارزه میکرد. یعنی کدرهای بلند پایه دولت عثمانی بدون در نظر داشت سرحدات رسمی میان کشورها جهت بیداری سراسری مسلمانان آسیای میانه و نیمه قاره هند مبارزه میکردند. هدف اصلی آنها تامین روابط دیپلماتیک میان ترکیه و کشورهای دیگر نبود. بلکه به عنوان مبلغین سیاسی در فکر زنده ساختن دوباره میراث امپراتوری عثمانی با سنتیز ترکی- اسلامی بودند. تحقق این سنتیز دیگر در خاک اناتولیا امکانپذیر نبود. از همین لحاظ جمال پاشا با اتاترک و دیگر سران مجادله استقلال در خصوص چگونگی نظام آینده اختلاف نظر داشت.
احمد جمال پاشا و دیگر سران ترکیه عثمانی کوشش کردند که اشتباهات دوران جنگ جهانی را جبران نموده دوباره به پا برخیزند. مگر شرایط جهان و منطقه دگرگون گشته بود. خلافت عثمانی ملغی گردید به جایش جمهوریت نو پای ترکیه تاسیس شده بود. جمهوریت که فلسفه موجودیت خویش را به اساس انکار سیاست های ترکیه عثمانی نهاده بود. بناً به شخصیتهای چون جمال پاشا در نظام سیاسی نوین ترکیه جای نبود.
با وجود آنکه جمال پاشا از اصلی ترین مهره های تامین روابط ترکیه با افغانستان به شمار میرود در سطح رسمی از وی نام برده نمیشود.