تورکیه نینگ تشقی سیاستی نینگ ینگی یونلیشی

تورکیه نینگ تشقی سیاستی نینگ ینگی یونلیشی

جمهور باشلیغی ایردوغان بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ عمومی کینگشیده قیلگن صحبتی تورک تشقی سیاستی نینگ گلوبال و منطقوی اوستوار یونلیشلرینی کورسته دی. گلوبال و منطقوی کوچ رقابتی کوپه یگن، گلوبال ناانیقلر و تورکیه نینگ منطقوی جیوپولیتیک فضاسینی خوفسیزلیک بحرانلر تعیین قیلگن بیر پیتده تورکیه ایردوغان نینگ ییتکچیلیگیده تشقی سیاستینی قیته دن تیکلش گه مجبور.

خوفسیزلیک بوییچه تیکشیرووچی و یازووچی پروفیسور دوکتور مراد یشیلتاش نینگ موضوع بوییچه تحلیل یازووینی تقدیم ایته میز.

جمهور باشلیغی ایردوغان نینگ 2023 ییلی می آییده گی سیلاو یوتوغی نینگ آرتیدن تشقی سیاست اوچون تعیین قیلگن یول ینگی باسقیچ نینگ قنداغ بوله جگی توغریسیده انیق اشاره لر بیرگندی. ایردوغان نینگ تشقی سیاستی نینگ پنجره سیی نینگ اورته سیده تورکیه نینگ ستراتیژیک خودمختارلیگینی تامین ایتیش و شونده ی بولیب تورکیه محوری ایتیب ایتیلگن بویوک ستراتیژی هدفی گه ییتیب باریش بار. تورکیه محوری هدفی ایسه تورکیه نی اوزگرووچی خلق ارا سیستم ده گلوبال بیر اکتورگه ایلنتیریش دیر. بو هدف تورکیه نی کوچلی بیر اقتصاد، حربی و دیپلوماتیک کوچگه ایلنتیریب گلوبال کوچ رقابتیده حقیقی بیر اویینچی وضعیتی باریش دیب اتلماقده.

جمهور باشلیغی ایردوغان تشقی سیاستده ایککی هدفنی عین آنده عملی قیلیش گه مجبور. بیر تامانده تورکیه هم ایچیده بولگن توقنه شووچی و رقابتچی جیوپولیتیک فضاده تورکیه نینگ مهم منفعتلرینی قوریقلب حساس دیپلوماسی آلیب باریش، باشقه تاماندن گلوبال و منطقوی اوزگریشلرنی تحلیل قیلیب تورکیه نی اوزگریش سری آلیب بارووچی ینگی واسطه لر یراتیش. تورکیه نینگ بیر عصرنی آرتده قالدیرگن و ایککینچی عصرگه باشله گن بیر پیتده بو ایککی هدفنی عین آنده عملی قیلیش ینگی بیر ستراتیژیک هدف ایتیب توره دی.

بو ستراتیژیک هدف جمهور باشلیغی ایردوغان نینگ کیلگوسی بیش ییللیک اقتداری پیتیده هم تورکیه نینگ ساختاری اوزگریشینی عملی قیلیشینی همده بو ساختاری اوزگریش گه مناسب بیر منطقوی و گلوبال رول بنا قیلیش گه مجبور قیله دی. ساختاری اوزگریش نینگ قنداغ بیر تورکیه بوله جگی، منطقوی و گلوبال رول ایسه قنداغ بیر تشقی پولیتیکا دیگن سوالنی توغدیره دی.   

ینگی اساسی قانون و ینگی اقتصاد

تاریخی جهتدن قره گنده گلوبال سیستملی اوزگریشلر بیلن تورکیه عملی قیلگن ایچکی ساختاری اوزگریشلر اورته سیده کوچلی بیر مناسبت بارلیگی کوریله دی. شونده ی بولیب تورکیه تاریخی سیستملی اوزگریشلرگه عموماً کینگ بیر اوزگریش بیلن جواب بیرگن دیر.

تورکیه نینگ ساختاری اوزگریشینی ممکن قیله دیگن اینگ مهم ساحه لردن بیرته سی ینگی اساسی قانون تشبثی دیر. شونده ی بولیب تورکیه شو وقت اونلب اوزگریش کیلگن حالده 1980 ییلده گی حربی تونتروودن کیین تونترووچیلر تامانیدن تیارلنگن بیر اساسی قانون بیر باشقریلماقده. 1980 ییلی اساسی قانونی هم محتوا همده تورکیه نینگ کون ترتیبی مسئله لرینی ییچیش توغریسیده ییترلی بولمه دی و معمانینگ دوام ایتیشی گه سبب بولدی. شونده ی بولیب کوچلی بیر عمومی و سیاسی طلب بارلیگی و تورکیه نینگ پارلمنتر سیستمدن دولت رئیسلیک سیستمی گه اوتگن لیگی گه دقت تارتگنده ینگی اساسی قانون ستراتیزیک بیر مجبوریت ایتیب کوریله دی. شونده ی بولیب جمهور باشلیغی ایردوغان هم ینگی اساسی قانون نی؛ فقط بیر همجمعیت کیلیشووی و دموکراسی نینگ کوچه یتیریلیشی هدفلری جهتیدن ایمس، عین حالده گلوبال اوزگریشلرگه ماس بوله دیگن بیر غایه متنی ایتیب کوره دی. "بناً بیزگه کیره ک بولگن تیلی، روحی و حجمی بیلن ملتیمیزنینگ دنیاگه و حیات کوز قره شی گه، اولکه میزنینگ تجربه و هدفلریگه مناسب بیر اساسی قانون متنی دیر"

ینگی اساسی قانون تشبثی قاله ویرسه تورکیه نینگ اقتصادده قیته دن کیسکین پولیتیکالرگه قول اوروشینی تشقی سیاستدن اجره تیب بولمه یدی. پاندیمی نینگ آرتیدن یوزبیرگن گلوبال اقتصادی بحران، اوکراین ده گی اوروش سبب بولگن اقتصادی معمالر، اقتصادی و تکنالوجیک رقابت نینگ گلوبال اولجکده کوپه یگن لیگی تورکیه ده یوزبیرگن اقتصادی بحران تورکیه نینگ اقتصادی پولیتیکالریده ینگی بیر یول چیزیش گه مجبور قیلدی. تورکیه هم یوز بیرگن انفلاسیون باسیمیدن قوتیلیش همده گلوبال اقتصاد بیلن ماس بوله دیگن رقابتچی بیر اقتصاد مودلی ایجاد ایتیش و تجارت حجمینی کینگه یتیریب اوسیش گه مجبور. بونقه بیر هدف جیوپولیتیک بیلن جیواقتصاد اساسلرینی بیر جایده باشقریش گه مجبور قیله دی. بناً حکومت اوتگن هفته لرده اعلان قیلگن اورته دعده لی اقتصادی پروگرام تورکیه نینگ اقتصادده ساختاری بیر الوزگریش نی عملی قیلیب اقتصادی ضعیفلیکدن قوتیلیشی و دنیا اقتصادیده گی حصه سینی کوچه یتیریش نی مقصد قیلیب آلماقده.

جیوپولیتیک زمینه سی

ینگی بیر اساسی قانون و کوچلی بیر اقتصاد سیاسی برقرارلیک نی ساغلمراق اساسلر اوستیده قوره دی. تورکیه نینگ تشقی سیاستی نینگ جیوپولیتیک زمینه بیلن بولگن مناسبتینی ساغلمراق قوریشی گه امکانیت بیره دی. شونده ی بولیب تورکیه نینگ گلوبال اوزگریش گه قنداغ قره گنی گه دقت تارتیش کیره ک. جمهور باشلیغی ایردوغان نینگ بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ عمومی کینگشیده قیلگن صحبتیده دقت ئتارتگن گلوبال سیسستم کینگ بیر اوزگریش ایچیده. بو اوزگریش نینگ مهم خاصیتی بویوک کوچ رقابتی. بو رقابت چین بیلن امریکا قوشمه ایالتلری اورته سیده بار کبی کوریلگن حالده برچه اکتورلرگه توغریدن توغری تاثیر قالدیرماقده و اکتورلرنینگ اورنی گه اوزگریش کیلتیریشی گه سبب بوله دی. امریکا قوشمه ایالتلری – چین رقابتی سیستملی بیر شکلده سورگن بولسه ده منطقوی آست سیستملرده ینگی اتفاق سیستملری نینگ قیته دن شکللنیشی گه سبب بولماقده. سونگگی پیتلرده AUKUS, QUAD, BRICS, IMEC کبی ینگی جریانلر تورکیه نینگ تشقی سیاستی جهتیدن عنعنوی مناسبتلرینی قیته دن تیکیشریش گه مجبور قیله دی. گلوبال سیستم حرکتلی بولگن بونقه بیر فضاده تورکیه نینگ فقط جیوپولیتیک اورنی نینگ مرکزگه الگن بیر تشقی سیاست ستراتیژی بیلن ایلگری یوروش اورنیده تشقی سیاست منطقوی خلی لیگینی کوپه یتیریشی کیره ک بوله دی.

تورکیه نینگ جیوپولیتیک زمینی نینگ بلکه اینگ حساس بعُدی توقنه شووچی و رقابتچی بیر فضاده اورین آلگن لیگی دیر. اوکراین ده دوام ایتیب تورگن اوروش تورک – روس مناسبتلریگه توغریدن توغری تاثیر قالدیرگن وضعیتده. تورکیه نینگ اروپا، غرب و ناتو بیلن بولگن مناسبتلرینی قیته دن شکللنتیره دی. روسیه تهدیدی گه قرشی ناتو تامانیده قیته دن بیرلیک ایچیده بولیب ساغلمشتیریش گه اورونگن اروپا، تورکیه بیلن ینگی بیر مناسبت قوریش گه اورونماقده ایکن تورکیه خودمختار بیر پولیتیکا بیلن بو ینگی جریان گه قوشیلیش  گه اورونماقده. سوریه و عراق کبی قوشنیلرده دوام ایتیب تورگن توقنه شوو فضاسی و ضعیفلیک تورکیه نینگ خوفسیزلیک نی بیرینچی اورینده توتیش گه مجبور قیله دی. اورته شرق نینگ بویوک کوچ رقابتی نینگ سایه سیده قیته دن تیکلنگن بیر پیتده تورکیه اورته شرق بیلن مناسبتلرینی قیته دن تیکله ماقده. جی 20 جلسه سیده اعلان قیلینگن IMEC پروژه سی گه قرشی تورکیه نینگ رواجلنیش یولی پروژه سینی تیزلشتیریش اورونیشی جیوپولیتیک بیلن جیو اقتصادی ستونلرنینگ همزمان قنداغ ایشله گنینی کورستگن مهم مثال.

تشقی سیاست بیر تامانلیک جریانلردن کوپراق اوزارا تاثیرلنیش بولگن بیر ساحه. شونده ی بولیب ستراتیژی مناسبتی بولیشی کیره ک. تشقی سیاست بیرته اویینچی بولگن ساحه ایمس خیلمه خیل اویینچی بولگن بیر ساحه. جمهور باشلیغی ایردوغان بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی عمومی کینگشیده قیلگن صحبتی تورک تشقی سیاستی نینگ 360 درجه لیک چوکاتده قوریلگن بیر گلوبال وریانت ایکن لیگینی کورسته دی.  

خوفسیزلیک بوییچه تیکشیرووچی و یازووچی پروفیسور دوکتور مراد یشیلتاش نینگ موضوع بوییچه تحلیل یازووینی تقدیم ایتدیک.