Gije we gündiz hem-de unzynlyklary

 Başlangyç synplardan bäri öwrenen gije-gündiz we olaryň möhletleri hakynda maglumatlar hakynda söhbet etmekçi.  

Adamzat gadymy döwürlerden bäri gije bilen gündiziň möhletiniň deň bolmandygy hakynda durup geçipdir. İlkiler gündizleriň gysga bolan aýlarynda ýagtylyk we ýagtylykdan ýerlikli peýdalanmak üçin çözgütler tapmaga synanşan ata-babalarymyz, wagtyň geçmegi bilen bu faktoryň sebäpleriniň üstünde-de kelle döwüpdir. Biziň günlerimize gelip ýeten gadymy monumental binalarda gije bilen gündiziň deň bolan ekinoks günleriniň hamala diýersiňiz mukaddes hasap edilendigi, ýylda iki gezek bolýan bu ýagdaýyň ylahy gudratdygy kabul edilipdir.

Eýsem gije bilen gündiziň möhleti näme üçin üýtgeýär? Bu faktoryň esasy sebäbi dünýämiziň  ok egilmesidir. Ok egilmesi, planetamyzyň emele geliş tapgyrynda başdan geçirilen dürli reaksiýalardan gelip çykýar. dünýäniň emele gelişini hem öz içine alýan Güneş ulgamynyň umumy emele geliş tapgyrynda planetalaryň we beýleki asman jisimleriniň esasy bölegi aýlanýan disk şekilli madda buludyndan emele gelýärdi. Şol diskler çaknyşyklar, massanyň çekiş täsirleri we şuňa meňzeş faktorlar planetalaryň orbitalaryny hem-de aýlanyş ugurlaryny kesgitleýär. Dünýämiziň oky hem şol emele geliş tapgyrynda kesgitlendi we belli bir egri burçda üýtgewsizlendi.

Mälim bolşy ýaly dünýämiz öz egri okunyň daşynda aýlanýarka, şol bir wagtda-da güneşiň daşyndan hem aýlanýar. Öwrülme hereketi bir güni, aýlanma hereketi bir ýyly emele getirýär. Şol hereketiň netijesinde güneşiň ýagtylygy tapawutly sebitlere tapawutly burçlarda gelýär we günleriň uzynlygy bilen gijäniň hem-de gündiziň möhleti üýtgeýär. Sebäbi dünýäniň ok egriligi, güneşiň ýagtylygynyň ýeriň ýüzüne düşme burçuna täsir ýetirýär. Dünýä, okuna görä egri bolany üçin ýylyň dowamynda dürli pasyllarda günüň ýagtylygy tapawutly burçlardan gelýär. Ol günüň dowamynda dünýämize gelýän günüň ýagtylygynyň mukdaryny hem üýtgedýär. Şol sebäpli gyş aýlarynda günler gysga, gijeler uzyndyr.

Ekwatoryň daşynda ýylyň dowamynda gije we gündiziň uzynlygy başga ýerlere görä durnuklydyr. Sebäbi dünýäniň eňňidi sebäpli günüň ýagtylygy şol sebitlere dikligine düşýär. Emma polýuslara tarap süýşdügiňçe pasyllara görä gije bilen gündiziň uzynlygy üýtgeýär. Eger şeýle bolsa sözlerimizi “Gije bilen gündüziň uzynlygy üýtgeýär. Sebäbi dünýämiziň oky egridir we egrilik günüň ýagtylygyny durnuksyz almagymyza sebäp bolýar” diýip, tamamlaýarys we siziň bilen hoşlaşýarys.