Tatarstan xäbärläre 56/2023
Tatarstanda häm tatar dönyasında bulıp uzğan qayber waqıyğalarğa qısqaça küzätü
Tatarstan belän Qazaqstan xezmättäşlege
Tatarstan Räise Röstäm Miñnexanov Astanada Qazaqstan (Казакъстан) İlbaşı Qasıym Comart Toqayev (Токаев) belän oçraştı. Alar ike yaqlı xezmättäşlek, urtaq proyektlar (проектлар), Tatarstan häm Qazaqstan (Казакъстан) êlemtälären alğa taba üsterü perspektivaları turında fiker alıştı.
“İnnoprom, Qazaqstan” Xalıqara sänäğat kürgäzmäsendä Tatarstan wäkillegen citäklägän Miñnexanov äñgämädäşen qunaqçıllığı häm Tatarstan belän mönäsäbätlärne üsterügä şäxsi iğ’tibarı (игътибары) öçen räxmät belderde.
Ul bilgeläp ütkänçä, soñğı yıllarda Qazaqstan uñışlı üsä. “Qazaqstan milli baylıqnı ğadel bülüne täêmin itügä ayırım iğ’tibar birelä torğan yaña üseş äyläneşenä çığa, - dip bilgeläp ütte Tatarstan citäkçese. – Sezneñ “Ğadel Qazaqstannıñ iq’tisadi kursı” digän xalıqqa yullağan möräcäğätegez belän bik qızqsınıp tanıştım”.
“Tatarstan Qazaqstannıñ iq’tisadnı diversifikaśiyäläw (диверсификацияләү), citeşterü śiklın (циклын) lokal’läşterü, agrosänäğät (агросәнәгать) kompleksı, transport-logistika potenśialın (потенциалын) ğamälgä aşıru, innovaśiyälär (инновацияләр), sanlıläşterü (цифрлаштыру), turizm häm başqa ölkälärdäge täcribäse belän qızıqsına”, - dip urtaqlaştı Tatarstan Räise.
Monnan tış, Miñnexanov häm Toqayev (Токаев) säwdä-iq’tisad, mäğarif häm mädäniyät ölkälärendä xezmättäşlek turında fiker alıştı. Tatarstan Räise assızıqlağança, tovar äyläneşe artuğa qaramastan, respublikalar êlemtälären kiñäytü öçen küp mömkinleklär qala.
Axırda Miñnexanov Toqayevqa (Токаевка) “Rusiyä-İslam dönyası: KazanForum” Xalıqara iq’tisadi forumı turında söyläde häm Qazaqstan wäkillegen (делегациясен) çarada qatnaşırğa çaqırdı. Monnan tış, ul Qazaqstan Däwlät başlığın üzen dä Tatarstanğa kilergä çaqırdı.
Tatar ziratlarında qaber taşları
Qazan şähäre Yaña tatar ziratınıñ 1929nçı yılğa qadär quyılğan böten qaber taşları turında mäğ’lümat (мәгълүмат) kitap itep basılğan. Bu turıda “Tatar-inform” agentlığı xäbär itä.
2017nçe yılda Şihabetdin Märcani isemendäge Tarix institutı ğalimnäre Yaña tatar ziratın tulısınça öyrängän ide. 6 yıl waqıt ütkäç, älege xezmät bıyılğı cäydä “Qazannıñ Yaña tatar bistäse ziratı êpigrafik istälekläre” dip isemlängän kitap bulıp çıqtı.
Kitapqa 1929nçı yılğa qadär quyılğan böten qaber taşlarınıñ xäzerge tatar telendä uqılışı, fotoräsemnäre kergän. Uquçı här taşnıñ ziratta yaqınça qaysı urında torğanın belä ala.
“Kitapqa 1 meñ 425 taş kerde. Mondıy külämle xezmätneñ bulğanı yuq ide. Kürenekle şäxeslärneñ taşların öyrängän ğalimnär buldı, läkin moñarçı zirat tulısınça öyränelmägän. Ni öçen 1929nçı yılğa qadärle waqıt alınğan, digän soraw (сорау) tuarğa mömkin. 1930nçı yıllarda taşlar kirilliśada (кириллицада) yazıla başlıy. Bez borınğı yazmalarnı qolaçlarğa buldıq”, - dip äytüçe Tarix institutınıñ baş fänni xezmätkäre, kitapnıñ avtorı Aydar Ğaynetdinov süzlärençä, quşımtada yıllar kürsätkeçe ayırım iğ’tibarğa layıq. Biredä qaysı yıllarda küpme keşe cirlängänen kürep bula. “Qaberlärneñ iñ kübe 1921nçe-1922nçe yılğı açlıq waqıtına turı kilä. Dimäk, bu yıllarda ülem-kitem küp bulğan”, - dide Aydar Ğaynetdinov.
“İntertat” saytı isä tarix institutında awıl ziratlarındağı borınğı qaber taşların saqlaw turında söyläşü ütkärelüen citkerä.
Söyläşüdä qatnaşuçılar beldergänçä, “Qazan xanlığı çorına qarağan häykällär bulğan ziratlarnıñ kübese taşlandıq xäldä”.
Tatar awılları (авыллары) ziratlarındağı borınğı qaber taşları tatar tarixı öçen ayıruça zur ähämiyätkä iyä. Alarda, ğadättä, märxümneñ tuuı häm üleme turındağı mäğ’lümattan tış, cämğiyätkä (җәмгыятькә) kertkän öleşe, şiğri (шигъри) yullar häm ğibrätle (гыйбрәтле) süzlär yazıla. Borınğı taşlarnıñ bizäleşe sänğät (сәнгать) ähellärenä yaña ideyälär (идеяләр), ürnäklär birergä mömkin. Qızğanıç, taşyazmalar (ташъязмалар) könnän-kön kübräk tarqala, yuqqa çığa bara.
Xalıqara Tatarça diktant çarası
13nçe-15nçe üktäbr (октябрь) könnärendä dönyaküläm tatar telennän belem tikşerü “Tatarça diktant” akśiyäse (акциясе) uzaçaq. Çarada här keşe qatnaşa ala. Bu turıda Bötendönya tatar kongressı xäbär itte.
“Tatarça diktant akśiyäseneñ (акциясенең) asılı – Rusiyä Federaśiyäse (Федерациясе) häm dönyanıñ törle şähärlärendä barlıq telägän keşelär öçen ixtıyari häm buşlay uzdırıla torğan diktant”, - diyılä xäbärdä.
Bıyıl tatarca diktant sigezençe tapqır oyıştırıla. Bügenge köndä Tatarstan Cömhüriyätendä, Rusiyädä häm çit illärdä yäşäwçe (яшәүче) millättäşlärebezne berläşterä torğan proyektlarnıñ (проектларның) berse. Uzğan yılnı 31 ildä häm Rusiyäneñ 74 töbägendä yäşäwçe (яшәүче) millättäşlärebez qatnaşında uzdı.
Diktantnı käğäzdä (кәгазьдә) yäki turıdan-turı saytta klaviatura yärdämendä yazıp bula. Tatarça klaviatura bulğan här devays aşa kerep, diktant tekstın cıyu mömkinlege bar. Monıñ öçen saytta “qatnaşuçı” bularaq terkälü uzarğa kiräk.
Älege akśiyäneñ (акциянең) oyıştıruçısı itep bilgelängän keşegä “diktant.tatar” saytında 5nçe üktäbrgä (октябрьгә) qädär (кадәр) terkälergä kiräk.
İstanbulda tatar restoranı
“Tatar-inform” agentlığı İstanbulda berençe tatar-törek restoranınıñ açıluın xäbär itä:
Törkiyäneñ İstanbul şähärendä tantanalı räweştä (рәвештә) berençe “KAZANDA by Evren” tatar-törek restoranı açıldı. Bu xaqta “Tatar-inform” agentlığına Tatarstannıñ Törkiyädäge Tulı wäqalätle wäkilçelegendä xäbär ittelär.
İstanbul häm Törkiyäneñ başqa töbäkläre tatar cämğıyäte wäkilläre, Törkiyä yuğarı uqu yortlarında (йортларында) belem aluçı Tatarstan studentları, Rusiyäneñ İstanbuldağı General’ konsullığı häm Rusiyäneñ Törkiyädäge Säwdä wäkilçelege xezmätkärläre, Başqortstan häm Yakutiya, Törkiyäneñ räsmi häm êşlekle dairäläre wäkilläre restorannıñ berençe qunaqları buldı.
Alarnı Tatarstannıñ iñ yaxşı aş peşerüçeläre äzerlägän milli tatar rizıqları belän sıyladılar, diyelä (диелә) xäbärdä.
Bügenge yazmabızda “Tatar-inform” xäbär agentlığı häm "İntertat” saytı yazmaları qullanıldı.
Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)
