Tatarstan-YUNESKO xezmättäşlege häm Tatar mädäniyäte êtnofestı

Tatarstan mädäni mirasnı saqlawda aktiv qatnaşa

Forumda Röstäm Minnexanov bilgeläp ütkänçä, Tatarstannıñ YUNESKO belän xezmättäşlegeneñ küptänge tarixı bar. Respublika mädäni mirasnı saqlawda aktiv qatnaşa. Bügen bötendönya mirası isemlegenä Tatarstan territoriyäsendä urnaşqan öç ob’yekt kertelgän. Xezmättäşlek YUNESKOnıñ başqa yünäleşlärendä dä alıp barıla.

Tatarstan Däwlät başlığı bolay dip bilgeläp uzdı:

“YUNESKO täq’dim itkän qıymmätlär keşelek öçen ğacäyıp möhim. Mädäniyätlär häm śivilizaśiyälär dialogı, mäğarif, fän häm mädäniyät ölkäsendä xezmättäşlek aşa dönyanı qoru, matdi närsälärgä ruxi östenlek birü – bolar barısı da daimi mäğ’nä häm arttırunı taläp itä.

Bıyıl bez YUNESKOnıñ Mädäni häm tabiğıy mirasnı saqlaw turındağı konvenśiyaseneñ 50 yıllığın bilgeläp ütäbez. Älege dokument dönya baylığın saqlaw häm polulyaştıru ölkäsendä xalıqara zakonnarğa (qanunnarğa) nigez saldı, zamanca fänni metodlar nigezendä oyıştırılğan ataqlı universal’ ähämiyätkä iyä ob’yektlarnı kollektiv saqlawnıñ näticäle sistemasın buldırırğa yärdäm itte. Konvenśiyäneñ 50 yıl êşläw däwerendä 1154 ob’yekt İsemlekkä kertelde häm tanıldı, bu alarnıñ statusın kütärügä häm turistlar ağımın arttıruğa yärdäm itä.

Tatarstan da bu prośessta (barışta) qatnaşa. Äytik, 2000 yılda YUNESKO Bötendönya mirası isemlegenä Qazan Kremleneñ (Kirmäneneñ) tarixi-arxitektura ansamble, 2014 yılda – Bolğar tarix-arxeologiya kompleksı, 2017 yılda – Uspen’ya soborı häm Sviyajsk utraw-şähärçege monastıre kertelgän ide.

Bügen Tatarstannıñ Bötendönya mädäni miras ob’yektları tarix, arxitektura häm mädäniyät häykälläre bularaq qına tügel, ä ruxi-dini bilgeläneştäge ob’yektlar, tınıçlıq häm tatulıq säyäsäten nığıtu öçen yaña mömkinleklär aça torğan ob’yektlar bularaq ta qızıqlı," - dip belderde Tatarstan İlbaşı Röstäm Miñnexanov.

(“Юнеско тәкъдим иткән кыйммәтләр кешелек өчен гаҗәеп мөһим. Мәдәниятләр һәм цивилизацияләр диалогы, мәгариф, фән һәм мәдәният өлкәсендә халыкара хезмәттәшлек аша дөньяны кору, матди нәрсәләргә рухи өстенлек бирү – болар барысы да даими мәгънә һәм арттыруны таләп итә.

Быел без ЮНЕСКОның Мәдәни һәм табигый мирасны саклау турындагы конвенциясенең 50 еллыгын билгеләп үтәбез. Әлеге документ дөнья байлыгын саклау һәм популярлаштыру өлкәсендә халыкара законнарга нигез салды, заманча фәнни методлар нигезендә оештырылган атаклы универсаль әһәмияткә ия объектларны коллектив саклауның нәтиҗәле системасын булдырырга ярдәм итте. Конвенциянең 50 ел эшләү дәверендә 1154 объект Исемлеккә кертелде һәм танылды, бу аларның статусын күтәрүгә һәм туристлар агымын арттыруга ярдәм итә.

Татарстан да бу процесста катнаша. Әйтик, 2000 елда ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә Казан Кремленең тарихи-архитектура ансамбле, 2014 елда – Болгар тарих-археология комплексы, 2017 елда – Успенья соборы һәм Свияжск утрау-шәһәрчеге монастыре кертелгән иде.

Бүген Татарстанның Бөтендөнья мәдәни мирас объектлары тарих, архитектура һәм мәдәният һәйкәлләре буларак кына түгел, ә рухи-дини билгеләнештәге объектлар, тынычлык һәм татулык сәясәтен ныгыту өчен яңа мөмкинлекләр ача торган объектлар буларак та кызыклы.” )

Tatarstanda plyajlar tözekländereläçäk

Tatarstan 2023nçe yılda plyajlar tözüdä häm tözekländerüdä 18 proyıktqa yärdäm itäçäk.

“Tatar-inform” agentlığı beldergänçä, 2023 yılda Tatarstanda plyaj cirleklären buldıru häm tözekländerügä 180 million sumğa yaqın aqça totılaçaq. Şularnıñ 144 millionı federal’ byudjettan häm 34 millionı cömhüriyät byudjetınnan bülep birelgän. Êşmäkärlär arasında bäyge ütkärelä, aqçalar alarnıñ proyıktları arasında bülenäçäk. Bu xata “Tatar-inform”da uzğan matbuğat konferenśiyäsendä Tatarstan turizm däwlät komitetı räise Sergey İvanov xäbär itte.

“Tatarstan 2023 yılğa turizmğa yärdäm itüneñ berniçä federal’ çarasın aldı. Alar arasında turistlıq asqormasın üsterü dä bar. Bu çara çista su ob’yektlarında plyajlar buldıru häm bu ölkäne üsterügä yünältelgän. Bez, kim digändä, 18 proyıktqa yärdäm itärgä planlaştırabız. Aqçanı asqormanı (infrastrukturanı) buldıru öçen êşmäkärlär ala,” – dip söyläde spiker.

(“2023 елда Татарстанда пляж территорияләрен булдыру һәм төзекләндерүгә 180 миллион сумга якын акча тотылачак. Шуларның 144 миллионы федераль бюджеттан һәм 34 миллионы республика бюджетыннан бүлеп бирелгән. Эшмәкәрләр арасында конкурс үткәрелә, акчалар аларның проектлары арасында бүленәчәк. Бу хакта «Татар-информ»да узган матбугат конференциясендә ТР Туризм буенча дәүләт комитеты рәисе Сергей Иванов хәбәр итте.

«Татарстан 2023 елга туризмга ярдәм итүнең берничә федераль чарасын алды. Алар арасында туристлык инфраструктурасын үстерү дә бар. Бу чара чиста су объектларында пляжлар булдыру һәм бу өлкәне үстерүгә юнәлтелгән. Без, ким дигәндә, 18 проектка ярдәм итәргә планлаштырабыз. Акчаны инфраструктура булдыру өчен эшмәкәрләр ала», - дип сөйләде спикер.)

Tatarstan matbuğatında İslam ênśiklopediyası basması

“Tatar-inform” agentlığı “TRT World”nıñ İstanbulda altı tomda İslam ênśiklopediyasınıñ dönya kürüe turındağı xäbären citkerä:

“İstanbulda altı tomda İslam ênśiklopediyäse basılıp çıqtı. Ul İslam barlıqqa kilüdän 17nçe ğasırğa qadär bulğan çornı üz êçenä ala.

Êlegräk mondıy ênśiklopediya 2017 yılda bastırılğan ide inde, ämma basma uquçılarda populyarlıq qazanu säbäple, anıñ yañartılğan versiyäsen çığarırğa qarar qılındı.

Basmada tege yäki bu çorda iñ üseş alğan şähärlär, alarnıñ fänni häm uqu yortları, şulay uq güzäl arxitekturası taswirlana.

Ênśiklopediya büleklärendä ike yözdän artıq islam ğalime, tarixçılar, arxitektorlar, injenerlar, xätta programmistlar häm dizaynerlarnıñ qazanışları turında söylänä. Basmanıñ maqsatı – dönyanıñ tradiśion yevrotendenśiyäse küreneşenä al’ternativa kürsätü.

Ul 7nçe ğasırda śivilizaśiya üzäkläre bulğan şähärlärne kürsätä häm 17nçe ğasırda progressiv dönya ğaräp, törek, farsı häm urdu tellärendä söyläşkändä qaysıları üzäkkä äylänüen taswirlıy.”

(“Истанбулда алты томда Ислам энциклопедиясе басылып чыкты. Ул Ислам барлыкка килүдән 17nçe гасырга кадәр булган чорны үз эченә ала.

Элегрәк мондый энциклопедия 2017 елда бастырылган иде инде, әмма басма укучыларда популярлык казану сәбәпле, аның яңартылган версиясен чыгарырга карар кылынды.

Basmada теге яки бу чорда иң үсеш алган шәһәрләр, аларның фәнни һәм уку йортлары, шулай ук гүзәл архитектурасы тасвирлана.

Энциклопедия бүлекләрендә ике йөздән артык ислам галиме, тарихчылар, архитекторлар, инженерлар, хәтта программистлар һәм дизайнерларның казанышлары турында сөйләнә. Басманың максаты - дөньяның традицион евротенденциясе картинасына альтернатива күрсәтү.

Ул 7nçe гасырда цивилизация үзәкләре булган шәһәрләрне күрсәтә һәм 17nçe гасырда прогрессив дөнья гарәп, төрек, фарсы һәм урду телләрендә сөйләшкәндә кайсылары үзәккә әйләнүен тасвирлый.”)

Mäskäwdä Qasıym tatarları

Tarixçı Marat Säfärov Mäskäwdä Qasıym tatarları turında söyläde, dip xäbär itä “Tatar-inform”:

4 dekabr’dä Şihabetdin Märcäni isemendäge Mäskäw İslam mädäniyäte häm mäğarife üzägendä tarixçı, “FM xäbärläre” radiosında “Mädäni säyäxät” häm “Milli mäs’älä” programmaların alıp baruçı tanılğan Mäskäw jurnalistı Marat Säfärovnıñ lekśiyäse uzdı. Bu yulı ul üzeneñ tıñlawçılarına Ryazan’ ölkäsendä urnaşqan Qasıym şähäreneñ borınğı tatar-möselman häykälläre turında söyläde.”

(“4 декабрьдә Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Мәскәү Ислам мәдәнияте һәм мәгарифе үзәгендә тарихчы, «ФМ хәбәрләре» радиосында «Мәдәни сәяхәт» һәм «Милли мәсьәлә» программаларын алып баручы танылган Мәскәү журналисты Марат Сәфәровның лекциясе узды. Бу юлы ул үзенең тыңлаучыларына Рязань өлкәсендә урнашкан Касыйм шәһәренең борынгы татар-мөселман һәйкәлләре турында сөйләде.”)

Surgutta Tatar mädäniyäte êtnofestı

“Tatar-inform” agentlığı Bötendönya tatar kongressı matbuğat xezmäteneñ Surgutta Tatar mädäniyäte êtnofestınıñ uzuı turındağı xäbären citkerä:

Xalıq icatı kürgäzmäsendä Surgut şähäre wäkilläre, “Aq qalfaq” xatın-qızlar cämğıyäte häm ölkädä (okrugta) yäşäwçelärneñ kartinaları, çikkän sölgeläre, tübätäylär, quldan êşlängän milli stil’däge qurçaqları quyılğan. Şulay uq milli rizıqları da kürsätelde.

Konśert programmasında milli kostyumnardan “Sanduğaç” tatar mädäniyäte kollektivı çığış yasadı.

Älegä çarada Xantı-Mansi avtomomiyäle okruğınıñ Nijnevartovsk, Pokaçi, Megion, Salım, Langepas, Nefteyugansk, Nyağan’ kebek şähärlärennän qatnaşuçılar buldı.”

(“Татар мәдәнияте этнофесты бөтен округтан кунаклар җыйды.

Халык иҗаты күргәзмәсендә Сургут шәһәре вәкилләре, «Ак калфак» хатын-кызлар җәмгыяте һәм округта яшәүчеләрнең картиналары, чиккән сөлгеләре, түбәтәйләр, кулдан эшләнгән милли стильдәге курчаклары куелган. Шулай ук милли ризыклар да күрсәтелде.

Концерт программасында милли костюмнардан «Сандугач» татар мәдәнияте коллективы чыгыш ясады.

Әлеге чарада Ханты-Манси автономияле округының Нижневартовск, Покачи, Мегион, Салым, Лангепас, Нефтеюганск, Нягань кебек шәһәрләреннән катнашучылар булды.”)

İlgiz Möxetdinov: “Tärcemä itelmägän ber xis” | TRT Tatarça

 

Tatarstan xäbärläre - 8/2022 | TRT Tatarça