ایران تا چه اندازه در جنگ روایت‌ها موفق است؟

رویکرد رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران در مسائل و حوادث مهم همواره مورد نقد بوده و این موضوع در تنش اخیر این کشور با اسرائیل ابعاد تازه‌ای پیدا کرده است. به گونه‌ای که برخی کارشناسان رسانه از شکست در «جنگ روایت‌ها» سخن گفته و مدیریت رسانه در ایران را از ضعیف‌ترین شکل مدیریت در این کشور می‌خوانند.

فارغ از اظهارات متناقض مقامات و مسئولان جمهوری اسلامی در پی حمله روز 1 آوریل 2024 (13 فروردین 1403) اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق که طی آن دو فرمانده ارشد سپاه پاسداران و پنج افسر همراه آنها کشته شدند، حمله ایران به اسرائیل در 13 آوریل و حمله اسرائیل به اصفهان در 19 آوریل که رسانه‌های جهان در ابعاد گسترده به آن پرداختند، رویکرد رسانه‌ای تهران در بازتاب این تحولات، بحث‌های جدی را برانگیخت و به اذعان دست اندرکاران حوزه رسانه، ضعف در زیرساخت‌های رسانه نوین در این کشور را بیش از پیش آشکار کرد. کما اینکه در اعتراضات و دیگر حوادث مهم، نحوه اطلاع‌رسانی و رویکرد رسانه‌ای جمهوری اسلامی همواره بحث‌های جدی در پی داشته است.

در این ارتباط، علی کدخدازاده، روزنامه‌نگار باسابقه ایرانی در گفت‌وگو با خبرنگار «آنادولو» نکات جدیدی را در خصوص رویکرد رسانه‌ای جمهوری اسلامی مطرح و ابعاد این مساله را در رویدادهای مختلف به‌ویژه تنش اخیر بین تهران و تل‌آویو چنین تشریح می‌کند:

وی می‌گوید: در خصوص حمله نظامی جمهوری اسلامی ایران به اسرائیل و برعکس، موضوع این است که در اینگونه موارد کارشناسان از زوایای مختلف و حتی با نگاههایی تا حدودی متفاوت به موضوع می‌پردازند. اما در رسانه‌های جمهوری اسلامی، این روایت‌های متفاوت و یا از زوایای مختلف وجود ندارد. به عبارتی حتی اگر بیست ساعت در این خصوص صحبت شود و بیست نفر هم بیایند، هیچ فرقی نمی‌کند با اینکه 1 نفر بیاید و 10 دقیقه صحبت کند. چون همه همان حرف را تکرار می‌کنند. فقط شاید قیافه‌شان عوض شود و یا لحن و صدایشان. از این منظر است که هیچ وقت به چشم نمی‌آید که چیزی گفته می‌شود. چون کاملا تکرار مکررات پشت سر هم است.

وی در خصوص حمله اسرائیل به اصفهان که نحوه اطلاع‌رسانی آن در رسانه‌های ایران با ابهامات و تناقض‌های زیادی همراه بود و همچنان پاسخ روشنی در این رابطه داده نشده است، می‌گوید: در اینگونه رخدادها که رخدادهای امنیتی است این تولیدکنندگان آن رخداد، یعنی در اینجا نهادهای نظامی و یا امنیتی هستند که ارائه اطلاعات می‌کنند و از طرفی به صورت کلی در مورد موضوعات امنیتی تا حدودی در همه جهان و به‌صورت خاص در برخی از کشورها از جمله ایران، معمولا تنوع پرسش در این خصوص نیست. بلکه رسانه می‌رود تا اطلاعاتی که به آن می‌دهند را بگیرد و خیلی نمی‌تواند سوال کند از زوایای مختلف. در نتیجه این تنوع فضای پاسخ‌ها کم می‌شود.

این کارشناس رسانه ادامه می‌دهد: ولی نقصان اصلی این است آن کسانی که روایت‌گر پاسخ هستند خود آنها وحدت سخن ندارند. به همین دلیل است که می‌بینید در هر موضوعی از امر اقتصاد گرفته تا سیاست و نظامی، هفت هشت نفر که معمولا مشخص است سخنگوی آن سازمان و ساختار هستند صحبت می‌کنند اما مثل هم سخن نمی‌گویند. از طرف دیگر در جوامعی که استانداردهایی وجود دارد هر کسی در حوزه تخصصی خود صحبت می‌کند. وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها سخنگو دارند.

کدخدازاده با تاکید بر اینکه در ایران چهره‌هایی هستند که مدام حرف می‌زنند در حالی که اصلا سخنگوی نهاد یا سازمان خاص نیستند. بلکه در قالب نیت و نظر خود صحبت می‌کنند، می‌گوید: دادن اطلاعات نادرست یا معوج هم معمولا تبعاتی برایشان ندارد. در نتیجه رسانه گاه با انبوهی از اخبار متناقض مواجه می‌شود که پرداخت می‌کند.

وی در ادامه در خصوص جنگ روایت‌ها در تنش اخیر ایران و اسرائیل می‌گوید: در این رابطه یک نکته‌ای هست آن هم نه صرفا در مورد اخیر بلکه در هر مورد بزرگی، نظام رسانه‌ای جمهوری اسلامی در جنگ روایت‌ها بازنده است. به دلیل اینکه وقتی رخدادی محقق می‌شود مثلا کشتی غرق می‌شود، به جایی موشک شلیک می‌شود، جنگی صورت می‌گیرد و هر چیزی، مستقل از اینکه واقعیت یا حقیقت آن قضیه چیست، اصل بر این است چگونه روایت می‌شود و چه روایتی، غالب می‌شود برای مخاطب در نهایت آن روایت غالب است که حقیقت را می‌سازد حتی اگر حقیقت نباشد.

کدخدازاده می‌افزاید: حالا جمهوری اسلامی جز خودش و یک لحن ثابت و کلیشه‌ای مختص خود در حوزه رسانه، تنوع هوادار ندارد که روایتش را با زبان‌های مختلف از ابعاد مختلف ارائه کند. آن هواداران رسانه‌ای جمهوری اسلامی هم بسیار محدود و تقریبا ناشناس و حتی گاه نامعتبر هستند. اما در آن سوی قضیه جهان رسانه با روایت‌های متفاوت، متکثر اما با یک نگاه و یک هدف وجود دارد و این روایت‌ها چون مدام تکرار می‌شود در نتیجه آن روایت غالب می‌شود باز هم مستقل از اینکه واقعیت اصلی چیست.

این کارشناس رسانه اظهار می‌دارد: بنابراین در جنگ روایت‌ها؛ تکرار یک روایت تنوع زوایای دیدن آن پدیده در قالب روایت‌های مختلف و زبان به کار رفته در آن روایت که تا چه حد ملموس و قابل پذیرش است و با زبان عمومی برنده غالب روایت‌هاست و به نظر من هم زبان رسانه جمهوری اسلامی و هم فقدان تنوع از زوایای مختلف دیدن یک پدیده و هم نبودن یاران رسانه یا قلیل بودن یاران رسانه‌ای‌اش که آنها در واقع مثل خودش در یک خط با یک زاویه به پدیده نگاه می‌کنند باعث می‌شود که در جنگ روایت‌ها، ایران معمولا بازنده باشد.