تبصره ای برآجندای امروز تورکیه و جهان-حاکان فیدان و چشم‌انداز سیاست خارجی قرن تورکیه

حاکان فیدان وزیر امور خارجه تورکیه در چهاردهمین کنفرانس سفیران در مورد چشم‌انداز سیاست خارجی ملی و نقش این وزارتخانه، یکی از جامع‌ترین سخنرانی‌های تمامی دوران را ایراد کرد. فیدان با تاکید بر اینکه، نظام جهانی یک "بحران پیچیده و چندگانه" را سپری می‌کند، به بی‌عدالتی موجود، افزایش ریسک‌ها و نیاز به "تغییر" در نظام جلب دقت کرد. او تاکید نمود، تورکیه در دوره ریاست جمهوری اردوغان، به صفت یکی از کشورهای پیشرو، در بین طراحان نظام بین‌المللی جدید جای خواهد گرفت. فیدان گفت، چشم‌انداز سیاست خارجی قرن تورکیه این است که "کشورمان را به یکی از بازیگران نظام‌ساز جهان تبدیل کند".

بدون شک، تورکیه به تنهایی عمل نکرده و برعکس بیانگر و مجری یک " منطق چند جانبه‌گرای جدید با محور راه حل" خواهد بود. همانطوری که در طول همه‌گیری و جنگ در اوکراین عمل کرد، برای تاسیس یک سیستم بین‌المللی جامع و فراگیر با دیگر کشورها همکاری خواهد کرد.

فیدان در سخنرانی خود چهار هدف راهبردی اساسی را چنین مشخص کرد: برقراری صلح و امنیت در منطقه، متکی کردن روابط خارجی بر مبنای ساختاری، توسعه فضای رفاه و پیشبرد اهداف جهانی‌ تورکیه. برای دستیابی به این اهداف، هماهنگی بسیاری از حوزه‌ها از اقتصاد گرفته تا دفاع، از انرژی تا ارتباطات خودنمایی می‌کند. "دیدگاه سیاست خارجی ملی" فیدان که شیوه ای برحورد سیاست خارجی تورکیه در مورد مناطق، کشورها و موضوعات را در راستای این اهداف خلاصه کرد، هم با درک سیاسی یکپارچه اردوغان و هم با مفهوم‌سازی بیان‌نامه انتخاباتی 2023 دولت هماهنگی کامل دارد.

چنین مشاهده می‌شود که هدف و چشم‌انداز اعلام شده حاکان فیدان برای پنج سال آینده واقع‌بینانه و مبتنی بر تجربه بیست ساله سیاست خارجی وی است. همچنین بدیهی است که جنگ اوکراین، ابهامات و درگیری‌های جدیدی را برای سیستم جهانی به همراه آورده است. کودتاهای سریالی در آفریقا، صحنه‌ای برای رقابت قدرت‌های بزرگ جدید خواهد بود. قدرت‌های جهانی و منطقوی منتظر بحران‌ها و درگیری‌های جدید هستند.

در چنین فضایی، چشم‌انداز سیاست خارجی ملی بیان شده توسط فیدان، هم از نیاز و هم از جستجوی یک موقعیت بین‌المللی جدید که تورکیه برعهده گرفته است، تغذیه می‌کند. این چشم‌انداز بلندپروازانه بوده ولی ماجراجویانه نیست. به نهادینه شدن، یکپارچگی، اصول، چند جانبه‌گرایی، همکاری با دوستان و متحدان ارزش قائل است. واما، صاحب انتظارات واقع‌بینانه در حل و مدیریت بحران‌های موجود است. همچنین از خطرات مسائل امنیتی آگاه است. البته رسیدن به چشم‌انداز سیاست خارجی ملی نیازمند هماهنگی و افزایش ظرفیت مهمی از نظر تورکیه بوده است. در این نقطه، رهبری موثر و تجربه رئیس جمهور اردوغان به صفت بزرگترین امتیاز ظاهر می‌شود.

فیدان برای تحقق بخشیدن به چشم انداز قرن تورکیه، نقشی را که به وزارت خارجه محول کرده است در سه ماموریت خلاصه می‌کند. تدوین فهرستی از تمامی ابعاد روابط خارجی، تولید موقعیت‌ها در مورد مسائل موجود و فرصت‌های استراتژیک و تامین هماهنگی بین وزارتخانه‌ها و نهادها.

این سه مأموریتی که فیدان برای وزارت امور خارجه تعیین کرده است، دیپلمات‌ها را به فعال‌تر و سازنده‌تر بودن، واداشته و کنشگری دیپلماتیک سال‌های اخیر تورکیه را تقویت خواهد کرد.

نویسنده: پروفیسور دکتور مراد یئشیل‌باش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه