Kun tahlili 35-qism

Yaqin Sharqda mintaqaviy urush xavfi

Doimiy ravishda geosiyosiy manfaatlar chorrahasida joylashgan Yaqin Sharq yana Isroil, Hizbulloh va Eron o'rtasidagi ziddiyatning kuchayishi bilan keskinlik kuchayib borayotganiga guvoh bo'lmoqda.

Bu mojaro shunchaki mahalliy muammo emas, balki oʻnlab yillar davomida mintaqani shakllantirgan chuqurroq va murakkab dinamikaning namoyonidir.

Hozirgi mojarolar kengroq strategik kurashning timsoli bo'lib, unda nafaqat ishtirok etuvchi tomonlar, balki boshqa mintaqaviy va global ishtirokchilar ham o'z manfaatlari va kun tartibiga ega. Oxirgi oylarda tomonlar o'rtasidagi ziddiyatlarning kuchayishi bilan Yaqin Sharq mintaqasi o'ta keskin va ziddiyatli davrga kirmoqda.

SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etamiz...

Bu mojaroning zamirida Eron va Hizbulloh munosabatlari yotadi. Eron uchun Hizbulloh Levantdagi ta'sirini kengaytiruvchi va Isroil va G'arb agressiyasiga qarshi to'xtatuvchi rol o'ynaydigan muhim ishonchli kuch sifatida ko'riladi.

Hizbulloh tashkil topganidan beri Eronning harbiy, moliyaviy va mafkuraviy ko'magidan foydalandi, bu esa uni militsiyadan Livan va butun mintaqada yirik siyosiy va harbiy kuchga aylantirish imkonini berdi. Bu ittifoq Isroilga va ular Yaqin Sharqda G'arb imperializmi deb hisoblaydigan umumiy qarshilik munozarasida chuqur ildiz otgan.

Isroil esa Hizbullohni ekzistensial tahdid deb biladi.

 Hizbullohning keng raketa salohiyati va uning Livan janubidagi mavjudligi Isroil xavfsizligiga bevosita tahdid soladi.

Isroilning harbiy doktrinasi bu tahdidga qarshi hujumlar, razvedka operatsiyalari va Hizbullohning ta'minot liniyalarini uzib qo'yish harakatlari orqali tobora ko'proq e'tibor qaratmoqda, bu ko'pincha davriy harbiy kuchayishlarga olib keladi.

Bu amaliyotlar nafaqat Hizbullohni zaiflashtirish, balki Tehronga Isroilning yaqin atrofdagi ta'siri chegaralari haqida aniq xabar berishni maqsad qilgan.

Eronning strategik hisob-kitoblarini uning kengroq mintaqaviy ambitsiyalari shakllantiradi.

Tehronning Hizbullohni qoʻllab-quvvatlashi uning Iroqdan Yamangacha boʻlgan Yaqin Sharqda proksi kuchlarini yetishtirish boʻyicha uzoq yillik strategiyasining bir qismidir.

Bu orqali Eron kuchini loyihalashtirish, raqiblarini, xususan Saudiya Arabistoni va Isroilni muvozanatlash va unga qarshi har qanday to'g'ridan-to'g'ri harbiy harakatlarni qiyinlashtiradigan bufer zonani yaratishni maqsad qilgan.

Hizbulloh Livanda o'rnatilgan mavjudligi va Isroil hududiga chuqur zarba berish qobiliyati bilan ushbu strategiyaning asosiy tarkibiy qismidir.

Ushbu mojaroning mintaqaviy siyosatga ta'sirini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Isroil-Hizbulloh-Eron mojarosi Yaqin Sharqdagi mavjud mazhablararo ziddiyatlarni yanada kuchaytirmoqda.

Hizbulloh o'zini shia qarshiligining avangardi sifatida ko'rsatsa-da, Isroilning harakatlari ko'pincha Iroq, Suriya va Livan kabi mamlakatlardagi sunniy va shia jamoalarini yanada qutblashtirib, mazhablar nuqtai nazaridan qaraladi.

Bu mazhablararo bo'linish nafaqat bu mamlakatlarni beqarorlashtirmoqda, balki mintaqaviy diplomatiya va yarashuv harakatlarini ham murakkablashtiradi.

Hizbulloh ham siyosiy, ham harbiy aktyor bo'lgan Livan o'zini ayniqsa beqaror holatda topadi.

Guruhning Suriyadagi mavjudligi, Isroil bilan harbiy aloqalari va Eron bilan chuqur aloqalari Livanni kengroq mintaqaviy mojarolar uchun kurash maydoniga aylantirdi.

Iqtisodiy tanazzul va ijtimoiy tartibsizliklar tufayli allaqachon zaiflashgan mamlakatning zaif siyosiy tizimi Isroilning Hizbullohga qarshi doimiy javob tahdidi tufayli yanada beqarorlashmoqda. Bu kuchlar o'rtasida qolgan tinch aholi mojaroning eng og'ir yukini ko'tarib, hech qanday yordam va himoyaga ega emas.

Yaqin mintaqadan tashqari, Isroil-Hizbulloh-Eron mojarosi global geosiyosat uchun ham muhim ta'sir ko'rsatishi mumkin. Isroilning ishonchli ittifoqchisi bo'lgan Qo'shma Shtatlar Hizbulloh va Eronni Yaqin Sharqdagi kengroq strategiyasida markaziy o'rin tutadi.

Vashingtonning Isroilni harbiy va diplomatik jihatdan qoʻllab-quvvatlashi Eronning mintaqadagi taʼsiriga qarshi kurashning bir qismidir.

Bu dinamika beqaror vaziyatni yuzaga keltiradiki, har qanday keskinlashuv tashqi kuchlarni jalb qilishi va potensial ravishda kengroq mintaqaviy yoki hatto global mojaroga olib kelishi mumkin.

Bu mojaroda Rossiyaning o‘rni ayniqsa e’tiborlidir.

Eronning ham, Suriyadagi Asad rejimining ham asosiy ittifoqchisi bo‘lgan Rossiya Isroil bilan munosabatlarini puxtalik bilan boshqargan, ko‘pincha ziddiyatli tomonlar o‘rtasida vositachi bo‘lib kelgan. Ammo Moskvaning uzoq muddatli strategik manfaatlari mintaqadagi ta'sirini saqlab qolish va Isroil-Hizbulloh-Eron mojarosining har qanday jiddiy keskinlashuvidan iborat. Bu Rossiyani o'z pozitsiyasini qayta ko'rib chiqishga majbur qilishi va potentsial ravishda ittifoqlarni qayta o'zgartirishga olib kelishi mumkin.

Xitoy, garchi bevosita ishtirok etmasa ham, Yaqin Sharqdagi iqtisodiy manfaatlar, xususan, “Bir kamar va yoʻl” tashabbusi orqali oʻsib bormoqda.

Pekinning mintaqaga munosabati asosan pragmatik bo'lib, harbiy harakatlarga emas, balki iqtisodiy diplomatiyaga e'tibor qaratgan.  Ammo Isroil-Hizbulloh-Eron mojarosi tufayli yuzaga kelgan beqarorlik Xitoyning sarmoyalariga tahdid solishi va uni mintaqaviy diplomatiyada potentsial vositachi sifatida faolroq rol o'ynashga majbur qilishi mumkin.

Natijada, Isroil-Hizbulloh-Eron mojarosi Yaqin Sharqning murakkab geosiyosiy landshaftidagi muhim markazdir.

Bu shunchaki ikki tomonlama yoki uch tomonlama muammo emas, balki mintaqaviy barqarorlik va global xavfsizlik uchun keng ko‘lamli oqibatlarga olib keladigan ziddiyatdir. Vaziyat rivojlanishda davom etar ekan, xalqaro hamjamiyat asosiy dinamikaga jiddiy e'tibor qaratishi va har qanday keskinlashuvning mumkin bo'lgan oqibatlariga tayyor bo'lishi kerak.

SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etdik...