Kun tahlili 34 qism

Sudan tangligining sabablari va ehtimoli oqibatlari

Sudandagi qattiq mojarolar mamlakatdagi siyosiy inqiroz kuchayishda davom etayotganini ko'rsatadi. Darhaqiqat, 2023-yil 14-aprel kuni Sudan armiyasi Tezkor kuchlar shtab-kvartirasiga  bosqin  uyushtirdi. Hozirgi vaqtda, Sudan Respublikasi armiyasi bilan bir qatorda, Hemedti tarkibiga kiruvchi bo'linmalar ikki xil harbiy tuzilmani tashkil qiladi, degan fikr mavjud. Burxon ayni damda Hemedti qo'shinlarini zaiflashtirishga harakat qilmoqda, ammo buning uchun juda kech ko'rinadi.  Sudandagi siyosiy inqiroz taraflari orasida fuqarolik hukumati, harbiy ma'muriyat, siyosiy partiyalar va nohukumat tashkilotlar bor. Iqtisodiy inqiroz, korruptsiya, ijtimoiy adolatsizlik, demokratlashtirish jarayonidagi uzilishlar, etnik va diniy nizolar kabi omillar Sudandagi muammoning asosiy sabablaridandir.

  SETA / Xavfsizlik tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi  fikr va mulohazasini e’tiboringizga  taqdim etamiz...

Mojaro Sudandagi siyosiy inqirozni kuchaytirishi va mamlakatda beqarorlikni keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, ayniqsa, Sudan Tezkor Yordam Kuchlari rahbari sifatida Hemedti Sudanda kuchli harbiy ishtiroki bo'lgan nom edi. Shuning uchun Hemedti va al-Burxon o'rtasidagi keskinlik harbiy mojaroga aylanib, mamlakatni fuqarolar urushiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, bu keskinlik Sudandagi siyosiy jarayonlarga salbiy ta'sir ko'rsatishi, mamlakatdagi siyosiy inqirozni yanada chuqurlashtirishi mumkin.

  Bundan tashqari, Sudanning geosiyosiy mavqei mintaqadagi boshqa davlatlarning, xususan, Sudanga qo‘shni davlatlarning Sudandagi siyosiy inqirozga aralashib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bu Sudandagi inqirozni chuqurlashtirishi, mamlakat va mintaqani yanada murakkablashtirishi mumkin.

Aslini olganda, Misr muammoga aralashgan bo'lishi mumkin, chunki u Nil daryosidagi Sudanning resurslarini boshqarish bilan bog'liq xavotirlarni yumshatadi va Sudandagi siyosiy beqarorlik Misr xavfsizligiga ta'sir ko'rsatishi mumkin. Chunki Sudan Nil daryosida Roseires, Sennar va Merowe kabi to'g'onlar qurgan. Shuning uchun Sudanning gidroelektr energiyasi ishlab chiqarishida muhim rol o'ynagan va Sudan qishloq xo'jaligi sektorini sug'orish imkonini beruvchi bu to'g'onlar, Sudanning suv resurslarini boshqarish nuqtai nazaridan katta ahamiyatga ega.

Ikkinchidan, Sudan shimoli-sharqida joylashgan Efiopiyaning Tigray mintaqasidagi mojarolar tufayli Sudan va Efiopiya allaqachon manfaatlar to'qnashuvini boshdan kechirayotgan edi.Uchinchidan, Sudan va Janubiy Sudan o'rtasida ko'plab kelishmovchiliklar mavjud. Sudandagi siyosiy inqiroz ushbu mojarolarning hal etilishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shuning uchun Sudandagi inqirozga Janubiy Sudan ham aralashishi mumkin. Mintaqadan tashqari kuchlar nuqtai nazaridan, Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) va Saudiya Arabistonining Sudandagi ba'zi guruhlar bilan yaqin aloqalari borligi aytiladi. Shuning uchun Sudandagi inqiroz bu davlatlarning manfaatlariga ta’sir qilishi va bu davlatlarning Sudan inqiroziga ko’proq aralashib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. Sudandagi inqirozni hal qilishda ushbu davlatlardan tashqari Afrika Ittifoqi (AfB), Arab davlatlari ligasi (AL) va boshqa mintaqaviy tashkilotlar ham ishtirok etishi mumkin. Biroq, barcha aralashuvlar Sudan suverenitetini hurmat qiladigan va Sudan xalqiga foyda keltiradigan tinch yo'l bilan o'tkazilishi juda muhimdir.

Shu sababdan Sudandagi ma'muriyat ichidagi taranglikni bartaraf etish, mamlakatda barqarorlikni ta'minlash uchun tomonlarning muloqot va murosa yo'li bilan hamkorlik qilishi hayoti ahamiyatga ega. Bundan tashqari, barqaror yechim uchun Sudanning barcha qismlarini qamrab olgan siyosiy jarayonni boshlash va qo'llab-quvvatlash kerak. Sudandagi mojarolar Sudan barqarorligiga tahdid solayotgani aniq.  Biroq, bu inqirozni hal qilish uchun jiddiy siyosiy iroda va muzokara jarayoni talab etiladi. Aks holda, Sudan Liviya kabi tartibsizlikka tortilishi mumkin. Sudanning Misr, Janubiy Sudan va Efiopiya kabi qo‘shnilari bilan ham muammolari bor. Mintaqadagi keskinlikning kuchayishi Sudan kelajagiga katta tahdid solmoqda.

Xalqaro hamjamiyat Sudanni qo‘llab-quvvatlashi va mojaroga barham berish uchun harakat qilishi kerak. Biroq, Sudandagi iqtisodiy inqirozni e'tiborsiz qoldirmaslik kerak. Bu inqiroz mamlakatdagi siyosiy inqirozni chuqurlashtiradi va yechim jarayonini murakkablashtiradi. Sudanning kelajagiga umid bog‘lash qiyin bo‘lsa-da, tinch yo‘l bilan yechim topishdan umidini uzmaslik kerak.

SETA / Xavfsizlik tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi  fikr va mulohazasini taqdim etdik.