Kun tahlili 16- qism

2023 'to'g'ri global siyosat

2022 yil global siyosat nuqtai nazaridan juda faol  bir yil bo'ldi. Yilning birinchi oylarida Rossiyaning Ukrainaga aralashuvi butun dunyoda shokni keltirib chiqardi. Urush Rossiya tahdidining Evropada qayta paydo bo'lishiga sabab bo’ldi. Rossiyaning ekspansionistik tashqi siyosati Yevropaning xavfsizlik arxitekturasi zaif ekanligini yana bir bor ko‘rsatdi. Biroq, Ukraina urushi shu bilan tugamadi. Bu, birinchi navbatda, global tizimdagi inqirozni chuqurlashtirdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Rossiya hujumining oldini olish va urush rivojiga ta'sir qiladigan qadam tashlay olmasligi, tizim muammolarining ilgari o'ylanganidan ham chuqurroq ekanligini ko'rsatdi. Rossiyaning Ukrainada xohlaganini ololmasligi, Gʻarbning Ukrainaga qurol yordami ham urushning choʻzilishiga, ham inqirozning chuqurlashishiga sabab boʻldi. Rossiyaga qarshi iqtisodiy embargolar G'arb va Rossiya o'rtasida yangi sovuq urushga olib keldi.

Yilning ikkinchi yarmida AQSh va Xitoy oʻrtasida Tayvan boʻyicha yuzaga kelgan keskinlik ham global siyosatning borishi nuqtai nazaridan nihoyatda muhim edi. Ikki super kuch askari sifatida ular yuzma-yuz kelishi mumkin bo'lgan qadamlarni qo'yishdi. Bundan tashqari, 2022 yil iqtisodiy inqiroz chuqurlashgan, energetika inqirozi o‘zini namoyon qilgan va oziq-ovqat inqirozi boshdan kechirgan yil bo‘ldi. 2022 yil oxiriga kelib bu inqirozlar haligacha hal etilmagan. Xo'sh, 2023 yilda bizni nima kutmoqda?

 SETA / Xavfsizlik tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etamiz...

  2023-yilning eng muhim masalasi Ukrainadagi urush bo‘lib qolaveradi. Rossiya 2022 yilda strategiyasini ko'p marta o'zgartirishga majbur bo'ldi. Biroq u na o‘zi bosib olgan hududlarni to‘liq nazorat qila oldi, na Ukraina armiyasini to‘xtata oldi. Urush 2023-yilda davom etadi shekilli. Ukraina ba'zi jabhalarda muvaffaqiyatga erishgan bo'lsa-da, Rossiyani to'liq mag'lub etib, g'alabaga erishish uchun kuch yetishmayotgandek. Qo'shma Shtatlar tomonidan ko'proq qurol yordami Ukrainani Rossiyaga qarshi ko'proq foyda keltirishi mumkin. Biroq, Ukrainaning to'liq g'alabasi haqida gapirishning iloji yo'q. Rossiya uchun to'liq g'alabani e'lon qilish juda qiyin bo'ladi. Chunki Rossiya qurolli kuchlari hali ham katta yo‘qotishlarni ko‘rishda davom etmoqda. Rossiya hudud nazoratini saqlab qolish uchun kurashmoqda va Ukrainaga qarshi hujumlarini to'xtata olmadi. Xo'sh, unda tinchlik shartnomasi bormi? 2023-yilda hamma uchun maqbul bo‘lgan tinchlik kelishuviga erishish juda qiyin. Chunki tomonlar hali ham hozirgi pozitsiyalarini o'zgartirmagan. Ukraina Rossiya toʻliq chiqmasdan turib, tinchlik bitimini hal qilish mumkin emas, deydi. Rossiya esa oʻzi qoʻshib olgan hududlar tan olinishini istaydi va Ukrainani betaraflik maqomini olishga majbur qilmoqda. Bunday muzokaralar maydoni tinchlik bitimini keltirib chiqarishi dargumon.

  2023 yilning birinchi choragi Yevropa uchun ancha qiyin bo'ladi. Chunki energiya bo‘yicha Rossiyaga qaram bo‘lgan Yevropa kelasi qishda juda qiyin bo‘ladi. Ayniqsa, gaz ta’minoti xavfsizligi va narxlari nuqtai nazaridan Yevropa jiddiy kamchilikka ega. Garchi u muqobil

manbalar izlayotgan bo‘lsa-da, Yevropaning qisqa vaqt ichida muqobil manbalarga yetib borishi imkonsiz ko‘rinadi.

2023 yil ham global kuch raqobati nuqtai nazaridan muhim yil bo'ladi. Xitoy va AQSh o'rtasida davom etayotgan raqobat ham xuddi shunday davom etadi. Hech kim bu raqobat harbiy mojaro bilan yakunlanishini kutmaydi. Biroq, iqtisodiy, texnologik va geosiyosiy sohalarda kuchli raqobat bo'ladi. Iqtisodiy jihatdan, jahon iqtisodiyotidagi tanazzul ikki davlatni yanada agressiv siyosat yuritishga majbur qilmoqda. Texnologik sohada kuchli raqobat borligi aniqroq ko'rinadi. Geosiyosiy sohada qiziqarli voqealar yuz berishi mumkin. Xitoyning Yaqin Sharqqa ko'proq qiziqishi AQShning mintaqaviy ta'sirini toraytiradi. Xitoy rahbarining Saudiya Arabistoniga tashrifi bunga yaqqol misoldir. Saudiya Arabistoni AQShdan ko'ra Xitoy bilan ko'proq hamkorlik qilishga tayyor ko'rinadi. Bu holat mintaqaviy hududlarda AQSh va Xitoy o'rtasidagi raqobatni chuqurlashtiradi.

  Albatta, 2023 yil faqat bu ikki voqea haqida emas. Iqtisodiy jihatdan pandemiyaning oqibatlari hali ham davom etmoqda. Keyingi yilda ham davom etadi. Iqlim o'zgarishi bilan bog'liq voqealar eng muhim fikrlardir. Shu sababli xalqaro hamjamiyat iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda faolroq harakat qilishi kerak.

  2023-yilga qadam qo‘yayotganimizda aytishim mumkinki, bizni qiyin yil kutmoqda.

SETA / Xavfsizlik tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeşiltashning bu boradagi bahosini taqdim etdik.