Kun tahlili 85-qism

Eronning yangi prezidenti Ibrohim Reisining prezidentligi o'tgan hafta Ali Xomanaiy tomonidan tasdiqlangan va prezidentlikni   rasmiy marosim bilan qabul qilgan. Shundan so'ng, u Islom kengashi majlisida bo'lib o'tgan marosimda prezidentlik qasamyodini qabul qilib, o'z vazifasini rasman boshladi.   

Eron qo'shnilari bilan munosabatlarni yaxshilaydi va uni turli sohalarda rivojlantiradi, degan xabarlar saylov oldi kampaniyasidan buyon prezident tomonidan aytilib kelgandir.Saylanganidan keyingi birinchi matbuot anjumanida Prezident  Saudiya Arabistoni bilan munosabatlarni normallashtirishni  istagini bildirdi.

Oddiylashtirish jarayoni Iroq vositachiligida bir muddatdan beri  davom etmoqda. Bunga parallel ravishda, yaqinda Suriya va Iroqda Eronga yaqin shia janggarilar guruhlarida harakatlanish  sodir bo'lmoqda.

Darada Eron tomonidan qo'llab-quvvatlangan guruhlar tomonidan hujumlar va qamallar va Inqilob gvardiyasining Palmira shahrida tunnel qazishni boshlashi kabi hodisalar shuni ko'rsatadiki, Eronning Suriyadagi  ta’sir  Ibrohim Reisi bilan ortadi. Rossiya Suriyaning havo hujumidan mudofaa tizimini modernizatsiya qiladigan o'zgarishlar, shubhasiz, so'nggi yillarda Isroil hujumlari natijasida katta zarar ko'rgan Eronning Suriyadagi kuchlariga foyda keltiradi.               

Iroqda ham shunday harbiy safarbarlik bor. AQSh Iroqdan barcha harbiy kuchlarini olib chiqmagan bo'lsa-da, Hashd ash-Shaabi guruhlarining so'nggi harakatlari va bayonotlarini talqin qilish mumkin.

chunki ular AQShning bir qismini olib chiqib ketishi natijasida hosil bo'ladigan bo'shliqni to'ldirish uchun harakat qilyapti.

Boshqa tomondan, Iroqda bo'lajak parlament saylovlari oldidan Eron tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan guruhlar faolligi oshishi kutilmoqda.

 Uning inauguratsiyasi Arab dengizi va Fors ko'rfazida bir necha bor kuchayib borayotgan harakatlarga to'g'ri keldi. Birinchidan, 29 iyul kuni Isroilning Mercer Street nomli neft tankeriga Arab dengizida uchuvchisiz samolyot bilan  hujum qilindi

Isroil, AQSh va Buyuk Britaniya hujumda Eronni aybladi. Isroil va AQSh bayonotlari Eronga qarshi qattiq kuch ishlatishni kun tartibiga olib chiqdi.

Britaniya va Eron o'rtasidagi keskin munosabatlar, yadroviy muzokaralarning kelajagi uchun ham muhim.

 Chunki AQSh bilan to'g'ridan -to'g'ri uchrashishni istamagan Eronlik diplomatlar Buyuk Britaniya va boshqa yadroviy bitim taraflarining vositachiligi bilan Vena muzokaralariga qatnashishgan.

 Keyingi kunlarda, Birlashgan Arab Amirliklarining Fujayre porti sohilida Panama bayrog'i ostidagi "Asfalt malika" deb nomlangan boshqa bir  kemaga hujum uyushtirilgani va kema  nazoratga olinib, Eron suvlariga olib ketishga urinilgani da'vo qilindi.

Aytilishicha, hujum qilganlar kemani qo'lga kirita olmagan va keyinchalik qochib ketishgan. Bu voqea uchun ham Eron javobgar deb ayblovlar qo'yilgan bo'lsa -da, Tehron ma'muriyati ikkala hodisani  hamda  ayblovlarni rad etdi.

Eron ma'muriyati Isroil va AQShni ogohlantirib, bunday harakatlar va ayblovlar Eronga qarshi hujum uchun asosdir, deb da'vo qilmoqda.

Konservativ prezident Ibrohim Reysi, o’zidan  avvalgilardan  farqli o'laroq, Eronning tashqi siyosiy yo'nalishini AQSh va Yevropa Ittifoqi  bilan muzokaradan qo'shnilar bilan munosabatlarni rivojlantirishga qaratganday tuyuladi.

Isroil va AQSh bilan keskinlik kuchayib borayotganini diqqat markazining o'zgarishi sifatida o'qish mubolag'a bo'lmaydi. Bayden davri hali Eron siyosatini Tramp davridan farqli ravishda kiritmaganligi, bu jarayonni oziqlantiruvchi omillardan biridir.

Prezident  o'z bayonotlarida yadroviy kelishuvga qarshi emasligini aytgan bo'lsa -da, kelishuv jarayoni va usuli borasida u Ruhoniy va uning jamoasidan farqli nuqtada ekanligi aniq.

Kelishuv imkoniyatini ancha zaiflashtiradigan bu holat, agar mintaqada keskinlik davom etsa, har qanday murosaga kelishni deyarli imkonsiz qiladi.

Agar Prezident  tomonidan tayinlanadigan tashqi ishlar vaziri inqilob gvardiyasiga yaqin bo'lgan diplomat bo'lsa, masalan, amir Husayn Abdullohiyon, shuni aytish mumkinki, Eron Rossiya va Xitoyga yaqinlashadigan davr ufqda.

SETA / Xavfsizlik tadqiqotlari direktori Muallif prof. Doktor  Murat Yeshiltashning  fikr  va mulohazalarini e’tiboringizga havola qildik...