Turk dunyosiga bag’ishlangan umr 33- qism

 Turk dunyosiga bag’ishlangan umr 33- qism

Munavvar qori

 Bugun biz sizlarga O‘zbekistonda ilk jadidchilik maktablarini ochgan muhim alloma va ziyoli peshvolardan biri, o‘zbek turki Munavvar qori haqida qisqacha ma’lumot beramiz

 Turkiston jadidchiligining ajdodi sifatida tanilgan, butun umrini Turkiston ishiga bag‘ishlagan insonlardan biri Munavvar qoridir. Munavvar qori 1878 yilda O‘zbekistonning Toshkent shahrida ziyoli oilasida tug‘ilgan. Uning bobosi va otasi ustoz va diniy olimlar sifatida tanilgan. Oilaning uchinchi farzandi bo‘lib dunyoga kelgan Munavvar qori boshlang‘ich ta’limni onasidan olgan, chunki u yoshligida otasidan ayrilgan.Keyinchalik o‘sha davrning atoqli ustozi Usmon Xo‘jadan Qur’on o‘rganib, yoshligida hofizlikka erishgan. U hofiz bo‘lganidan keyin “Qori” laqabini olgan.Toshkentdagi Yunusxon madrasasida tahsil olgach, Buxoroga borib, tahsilni davom ettiradi. Biroq ayrim muammolar tufayli oʻqishi toʻxtab, Toshkentga qaytdi.Bu jarayonda eski ta’lim usulidan foyda bo‘lmasligini anglagan Munavvar qori yangi ta’lim usuli bilan tanishadi.O‘sha davrda Turkiston ziyolilari Ismoil Gaspirali, Mithat Posho, Namiq Kamol, Ziyo Poshoning yozgan va g‘oyalari bilan tanish edi. Mashhur "Terjuman" gazetasini kuzatib borardi.Juda qiziqqan Munavvar Qori Turkiston safari chog‘ida Ismoil Gaspirali bek bilan uchrashib, do‘stlik aloqalarini o‘rnatadi.Yangi taʼlim tizimi gʻoyasidan kelib chiqib, Toshkentga qaytgach, 1901 yilda yangi uslubdagi maktab ochadi.O‘zi yashab turgan uyning bog‘ burchagida o‘z mablag‘i bilan ochgan bu maktabga “Numune maktabi” deb nom qo‘ygan.Bu maktab O‘zbekistonda yangi g‘oyaning tarqalishiga imkon bergan birinchi maktab bo‘ladi. Keyinchalik u o'z faoliyatini kuchaytiradi va bu maktablar soni ham ko'payadi. Davom etayotgan ishlar natijasida u oʻsha davrda Turkistonning eng yaxshi tashkil etilgan va eng muhim Usul-u jadid maktabiga aylandi.

Munavvar qori faqat maktablar ochish bilan kifoyalanib qolmay, shu maktablarda o‘qitiladigan kitoblar, maqolalar yozgandir. Ya’ni, yangi ta’lim tizimining ilk darsliklari muallifi. Munavvar qorining eng katta xizmatlaridan biri “Jamiyat-i Xayriya” nomli oʻzaro yordam muassasasini tashkil etishidir.Ushbu muassasa tufayli u o‘zbek yoshlarining xorijda ta’lim olishlariga yordam bergan.

Nashriyotchilik faoliyatida shaxsan “Xurshid” gazetasini chiqargan. “Osiyo”, “Tujjor” va “Kengash” gazetalarida muharrir boʻlib ishlagan.Uning maqsadi matbuot orqali Turkiston turklarini xabardor qilish va ma’rifat berish edi. U, ayniqsa, ta'limni qo'llab-quvvatlash uchun Oxir jamiyatlariga asos solgan.  U boylardan pul yig‘ib, bu pulga muvaffaqiyatli talabalarni Yevropaga jo‘natgan. U 1917-yilda “Sho‘ro-i Islom” tashkilotiga asos solgan. Barcha milliy kuchlarni o‘z ichiga to‘plagan bu tashkilot markazi Qo‘qonda joylashgan Turkiston Muxtoriyatini tuzadi. Afsuski, yangi davlat e'lon qilingandan keyin bu davlat uzoq davom etmaydi. Buyuk davlatlar istamagan bu davlat qonli yo‘l bilan yo‘q qilinadi. Biroq, har narsaga qaramay, Munavvar qori kurashdan voz kechmaydi. Doimiy kurashda boʻlgan Munavvar Qori 1918-yilda birinchi Dorulfunununga asos soldi, universitetning poydevorini qoʻyadi va birinchi rektor etib tayinlandi. Bu kengash keyinchalik Toshkent Davlat universiteti nomini oladi. Yangi tuzum 1922 yilda Munavvar qorini Turkiston maorif vaziri etib tayinladi.Ikki yillik missiyasi davomida u yuzga yaqin yoshlarni Germaniyaga turli sohalarda bilim olish uchun yubordi. Biroq, o'zgaruvchan siyosiy vaziyat tufayli politsiya ta'qibi boshlanadi.U 1925 yilda hibsga olingan, ammo keyinroq ozod qilingan. Biroq, izlanishlar davom etadi.Afsuski, 1929-yilda yana hibsga olinib, siyosiy, milliy va diniy oʻzligi va faoliyati tufayli 1931-yilda Moskvada qatl etilgan.Mustaqil O‘zbekiston ma’muriyati o‘z umrini xalqiga, xizmatiga, ilm-ma’rifatiga bag‘ishlagan Munavvar qorini hurmat qiladi va 1991 yilda O‘zbekiston bu qarorini e’lon qildi.U umrini xalqiga bag‘ishlagan olim, siyosiy harakatlar yetakchisi. Yuzlab yoshlarni xorijda ta’lim berib, millatiga hissa qo‘shgan. O‘zbekistondagi birinchi universitetning asoschisi va birinchi rektori.Davlat boshqaruvchisi, yozuvchi va shoir. Eng muhimi, u butun umrini Turkiston jadidchiligini qaror toptirishga bag‘ishlagan, xalqini sevgan insondir. Bu insonlar va ularning g‘oyalari avlodlari yashar ekan, unutilmaydi.

 Hurmatli tinglovchilar, bu gung Turkiston jadidchiligining ajdodi sifatida tanilgan Munavvar qori haqida qisqacha to‘xtalib o‘tildi. TRT Turkiya Ovozi radiosida Nazgul Qodirova tomonidan tayyorlangan “Turk dunyosiga bag’ishlangan umrlar dasturi.