كامېرلار ئېتىلىپ ياكى تېشىلىپ كېتىدىغان دەۋر تارىخقا ئايلىنىش ئالدىدا

تۈركىيە ئاۋازى رادىيوسى: ئىنسانىيەت تارىخىدىكى ئەڭ مۇھىم بايقاشلارنىڭ بىرى ئوت، يەنە بىرى چاقتۇر. چاق تارىخنىڭ بارلىق بۇرۇلۇش نۇقتىلىرىدا مۇھىم رول ئوينىدى. بۈگۈن كۈندە بىز يوللاردا كۆرۈۋاتقان ئاپتوموبىللارنىڭ چاقلىرى تۇرمۇشىمىزنىڭ بىر پارچىسىغا ئايلانغىلى ئۇزۇن يىللار بولدى. ئۇنىڭ ھازىرقى فۇنكسىيەسى، شۈبھىسىزكى، كىشىنى رازى قىلىدۇ. ئەمما، باشقا نەرسىلەرگە ئوخشاشلا، چاقمۇ يېڭى بىر ئۆزگىرىش باسقۇچىغا قەدەم قويۇش ئالدىدا تۇرماقتا. قاتناش ۋاسىتىلىرىدا ئىشلىتىلگەن چاقلار قەدىمكى دەۋەرلەردە ياغاچ ۋە كاۋچۇكتىن ياسىلاتتى. ئەمما قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ھەجىمىي زورىيىپ، توشۇيدىغان يۈكلىرىنىڭ ئېغىرلىشىشىغا ئەگىشىپ، ياغاچ چاقلار فۇنكسىيەسىنى يوقىتىپ  قويۇشقا باشلىدى. كېيىنكى يىللاردا ياغاچنىڭ ئورنىنى تۆمۈر ئىگىلىدى. 18 - ئەسىردە كاۋچۇكنىڭ ياۋروپاغا يېتىپ بېرىشى بىلەن كاۋچۇكتىن ياسالغان پىلاستىك بىلەن قاپلانغان چاقلار ئىشلەپچىقىرىلىشقا باشلاندى. دەسلىپىدە ھاۋاسىز (يەلسىز)، كېيىنچە يەل بېرىلىدىغان شەكىلدە ياسالغان كامېرلار بىلەن، چاقلار سانائەت ۋە قاتناشنىڭ جان تومۇرىغا ئايلاندى.

كامېر ئېتىلىپ (تېشىلىپ) كېتىدىغان ئەھۋال تارىخقا ئايلىنىش ئالدىدا تۇرماقتا؛ تېخنولوگىيە دۇنياسىدىكى ئەڭ چوڭ يېڭىلىقلار شۈبھىسىزكى ئاپتوموبىل دۇنياسىدا مەيدانغا كەلدى. ھەممىمىز دېگۈدەك شوپۇرسىز ياكى ئۇچار ئاپتوموبىللارنى تاقەتسىزلىك بىلەن كۈتۈۋاتقان مۇشۇ دەۋرىمىزدە يوللاردا كامېرلىرى ئېتىلىپ كەتكەن ئاپتوموبىللارنى ئۇچرىتىپ قالىمىز؛ مۆلچەرلىنىشىچە، دۇنيا مىقياسىدا ھەر يىلى 200 مىليون ئەتراپىدا كامېر ئېتىلىپ ياكى يېلى چىقىپ كېتىدىكەن. قانداقلا بولمىسۇن، بۇ خىل مەنزىرىلەر نۆۋەتتە تارىخقا ئايلىنىش ئالدىدا تۇرماقتا.

* * * * *

يېڭى ئەۋلاد كامېرلار قانداق بولىدۇ؟  1890 - يىللاردا ئاپتوموبىللاردا تۇنجى قېتىم ئىشلىتىلگەن يەل سېلىنغان قارا كاۋچۇك كامېرلار، شۈبھىسىزكى، ئەينى چاغنىڭ چولپىنىغا ئايلانغانىدى. ھازىرمۇ مەۋجۇتلۇقىنى داۋاملاشتۇرۇۋاتقان كامېرلار كەلگۈسىدىكى ئاپتوموبىللارنىڭ ئېھتىياجىنى ئازراقمۇ قاندۇرالمايدۇ. ئاساسلىق كامېر ئىشلەپچىقارغۇچىلار پات يېقىندا تۈركۈملەپ ئىشلەپچىقىرىلىدىغان پەقەتلا يەل سېلىنمايدىغان كامېرلارنى سىناق قىلىشقا باشلىدى.

يېڭى ئەۋلاد كامېرلارنىڭ تۆۋەن ئاسراش تەلەپ قىلىدىغان، تېشىلىپ كەتمەيدىغان، قايتا پايدىلىنىشقا بولىدىغان، يول شارائىتىنى خەرىتىلەيدىغان سېنزورلۇق بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىلمەكتە. يەل سېلىنمايدىغان ئەۋرىشىم ئومۇرتقا سىستېمىسىغا ئىگە مەزكۇر كامېرلار، ئاسانلىقچە پارچىلىنىپ، تېشىلىپ كەتمەيدۇ. يادرولۇق قىسمى پولات ياكى ئاليۇمىن قېتىشمىلىق ماتېرىياللاردىن ياسىلىدۇ.

ۋېلىسىپىت سىملىرىغا ئوخشايدىغان ئىچكى قىسمى پولىئۇرېتان ماتېرىيالىدىن ياسىلىدىغان بولۇپ، ئىشلىتىلىدىغان يەرنىڭ شارائىتىغا ئاساسەن يۇمشاق ياكى قاتتىق، قېلىن ياكى شالاڭ ئىشلەپچىقىرىلىدۇ. ئۈچ ئۆلچەملىك بېسىش تېخنىكىسىنىڭ كەڭ قوللىنىلىشىغا ئەگىشىپ، ئىشلەپچىقىرىش تەننەرخىنىڭ تۆۋەنلىشى تەخمىن قىلىنماقتا.

يۇقىرىقىدەك ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە بولسىمۇ، ئېتىلىپ، تېشىلىپ كەتمەيدىغان بۇ كامېرلارنىڭمۇ بەزى سەلبىي تەرەپلىرى بار؛ مەسىلەن، بۇ خىل كامېرلار يەرگە تېخىمۇ بەك يېپىشىدىغان بولغاچقا، سۈركىلىشنى ئاشۇرۇپ، ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ، باتارېيەنىڭ ئۆمرىنى ئازايتىۋېتىش مۇمكىنچىلىكى بار ئىكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە بارلىق يوللارنىڭ بۇ خىل كامېرلار تاقالغان ئاپتوموبىللارنىڭ راۋان يۈرۈشىگە ماس كەلمەسلىك ئېھتىماللىقىمۇ بار ئىكەن.

قىسقىسى، ئۇچار ماشىنىلار چىقىدىغان چاغقىچە يەر يۈزىگە ئەڭ مۇۋاپىق كامېرلارنى ئىشلەپچىقىرىشنى داۋاملاشتۇرۇشقا تىرىشىدىغاندەكلا تۇرىمىز.