сәуди әрәбистан билән әрәб бирләшмә хәлипилики оттурисидики тоқунуш

сәуди әрәбистан билән әрәб бирләшмә хәлипилики оттурисидики тоқунуш

күнтәртип вә анализ (82)

(җан аҗун)

һөрмәтлик радийо аңлиғучилар! «күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә  сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «сәуди әрәбистан билән әрәб бирләшмә хәлипилики оттурисидики тоқунуш» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

**** **** ** **** * *****

дунйада «Opec plus» намлиқ асаслиқ нефит ишләпчиқарғучиларниң нефит ишләпчиқириш нормиси тоғрисидики йиғинида сәуди әрәбистан билән әрәб бирләшмә хәлипилики оттурисида йүз бәргән йирикчилик икки дөләт оттурисидики мәсилиләрни ашкаралап қойди. икки дөләт оттурисида давамлишиватқан истратегийәлик һәмкарлиққа қаримастин йеқиндин бери нурғун мәсилиләрдә ихтилап қилишқа башлиши, һәтта тоқунушларниңму күнтәртипкә келиши парис қолтуқи ички тәңпуңлуқиға мунасивәтлик муһим соалларни пәйда қилди.

«Opec plus» дәпму атилидиған «Opec» әзалири билән русийә тәрипидин қурулған «Adoc hoc» тәшкилати узундин буйан нефт билән тәминләш-еһтийаҗ тәңпуңлуқини тәңшәш арқилиқ нефит баһасиниң мәлум сәвийәдә тутуп турулишиға капаләтлик қилишқа тиришмақта иди. болупму американиң сланетс нефит ишләпчиқарғучиларниң ишләпчиқириш миқдарини ашурушиға әгишип, «Opec plus» әзаларниң базар үлүшини йоқитип қойиши билән баһаниң муқимлиқи оттурисида иккилинишкә чүшүп қалғанлиқлири көрүлгән болсиму, әзалар йәнила мәлум шәкилдә һәмкарлиқлирини давамлаштуруп кәлгән иди. бирақ әрәб бирләшмә хәлипиликиниң өзигә зорлап теңилған йеңи ишләпчиқириш нормисини ашурушқа урунуши сәуди әрәбистанни қаттиқ ғәзәпләндүргәндәк қилиду. сәуди әрәбистан нефит министириниң көрүлүп бақмиған бир шәкилдә әрәб бирләшмә хәлипиликини әйиблиши билән  икки дөләр бир - бирини әйибләшләрни давамлашмақта.

нурғун тәһлилчиләр бу мәсилиниң пәқәт «Opec plus» ишләпчиқириш нормисидинла ибарәт әмәсликини, бәлки икки дөләт оттурисида еғир җиддийчиликләрниң йүз бириватқанлиқини оттуриға қоймақта. пәләстин мәсилиси шундақла қатар вә йәмән мәсилилиридә икки тәрәп оттурисида ихтилап баш көтүргәндәк қилиду.

әслидә, трамп дәвридә исраилийә вә зионистларниң йетәкчиликидә әрәб бирләшмә хәлипилики билән сәуди әрәбистан иттипақ қуруп чиққан болуп, районға мунасивәтлик барлиқ истратегийәлик мәсилиләрдә иттипақ әзалири бирликтә һәрикәт қилатти. әрәб бирләшмә хәлипиликидин муһәммәд бин зәйид вә «униң тәсири астида» дәп қаралған сәуди әрәбистан тәхт вариси шаһзадә муһәммәд бин сәлманму бу сийасәтниң йолға қойғучилири сүпитидә алдинқи пиланға чиқмақта иди. бирақ  бу тәңлимидә, исраилийә вә әрәб бирләшмә хәлипиликиниң мәнпәәтлири сәуди әрәбистанниңкидин алдиға өтүп кәткән болғачқа, падишаһлиқ ичидә наразилиқлар барғанчә күчәйди. болупму пәләстин вә йәмән мәсилисидә еғир ихтилаплар көрүлүшкә башлиди. тирамп һоқуқидин айрилғандин кейин нетанйаһу һөкүмитиниң йимирилиши билән бу иттипақму йимирилди. андин сәуди әрәбистанму өзиниң мәнпәәтини алдинқи орунға қойушқа башлиди. қатар билән болған мунасивитләрдә нормаллишиш ишқа ашурулди. йәмәндиму әрәб бирләшмә хәлипилики хусийларға қарши елип бериливатқан һәрбий һәрикәтләрдин чекинип чиқти. сәуди әрәбистан йәнә әрәб бирләшмә хәлипиликини бөлгүнчи җәнуб күчлирини қоллаш билән әйибләшкә башлиди. бу өзгиришләрниң һәммиси «Opec plus» йиғинидин кейин техиму кәскинләшкән һалда оттуриға чиққан болди.

әлвәттә бу икки дөләтни тоқунуш вә күрәшниң чоң долқуниға петип қалиду, дәп ойлимаслиқ керәк. әмма сәуди әрәбистанниң буниңдин кейин өзиниң мәнпәәтини мәркәз қилип һәрикәт қилидиғанлиқини вә нурғун мәсилиләрдә охшимиған мәвқәдә туридиғанлиқини алдин пәрәз қилалаймиз. муһәммәд бин сәлманниңму бу җәрйандин наһайити уприған һалда чиқидиғанлиқини вә буниң талониниң униңға кесилидиғанлиқини көришимиз мумкин.