yawropaning <irini>, yeni qanunsiz paraxot tekshürüsh shermendichiliki

yawropaning <irini>, yeni qanunsiz paraxot tekshürüsh shermendichiliki

küntertip we analiz (48)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «yawropaning <irini>, yeni qanunsiz paraxot tekshürüsh shermendichiliki» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

aldinqi hepte türkiyening yawropa ittipaqi bilen bolupmu gérmaniye bilen bolghan munasiwetlirige éghir tesir körsetken bir shermendichilik yüz berdi. liwiyege boyaq we insanperwerlik yardimi élip mangghan türkiye bayraqliq «Roselina-A» isimliq soda paraxoti «irini» herikiti dairiside wezipe ötewatqan «Hamburg» namliq gérmaniye herbiy paraxoti teripidin tosuwélindi. herbiy paraxottiki eskerler türkiyedin ruxset almastin, tik uchar ayropilan bilen soda paraxotigha qonup, mejburiy axturush élip bardi.

yawropa ittipaqi teripidin bu yilning béshida liwiyege qaritilghan qoral émbargosini tekshürüsh üchün qurulghan «irini» herikiti merkizi élan qilghan bayanatta, b d t bixeterlik kéngishining qararliri dairiside, türkiye bayraqliq «Roselina-A» isimliq soda paraxotining bayraq igisi döletning ruxset jawabi kelmestinla axturulghanliqi,  binghazi portidin 160 ingliz mili shimalda xelqara déngiz tewelikide kétiwatqan paraxotqa eskerlerning chiqilghanliqi, paraxot kapitani we paraxot xadimlirining hemkarliship heriket qilghanliqi, bayraq igisi döletning paraxotni axturushqa qarshi chiqqanliqi melum bolghandin kéyin derhal heriket toxtitilip, eskerlerning paraxottin ayrilghanliqi we paraxotning öz yönilishide ilgirilishige yol qoyulghanliqi bildürüldi. bayanatta yene, axturush jeryanida paraxotta héchqandaq qanunsiz yük yoqliqimu melum bolghanliqi qeyt qilindi.

taratqularda xewer qilinghan körünüshlerde bolsa, eskerlerge hemkarlashqan paraxot kapitanigha we xadimlirigha jinayetchidek muamile qilinghanliqi ochuq körünidu. eng muhimi, bayraq igisi dölet bolghan türkiyening ruxset bermeydighanliqi bilingen haman axturush toxtitilip, paraxotning  erkin heriket qilishigha  yol quyulghanliqi bayan qilinidu. bu bayan bayraq igisi döletning ruxsitisiz paraxotni axturushqa bolmaydighanliqini éniq körsitip béridu.

démekki, gérmaniye herbiy paraxoti «Hamburg» ning xadimliri özi tewe bolghan gérmaniye dölet mudapie ministirliqining tor bétide retke tézilghan qaidilerge pisent qilmighan we türkiye bayraqliq soda paraxoti «Roselina-A» gha qanunsiz arilishish élip barghan. bayraq igisi döletning ruxsitsiz we paraxot kapatanining maqulliqisiz xuddi déngiz qaraqchiliridek paraxotta axturush élip barghan we axirida «türkiyening ruxset qilmaydighanliqi bilingenliki üchün axturushni toxtitip paraxottin ayrilduq» dégendek ghelite bayanatni élan qilghan.

bu mudaxilide gérmaniye paraxotining öz qaide – qanunlirighimu xilapliq qilghanliqini bir terepke qayrip qoyayli,  lékin türkiye bashtinla «meqset we menpeeti talash-tartishliq, öz béshimchi bir heriket»  dep baha bergen  «irini herikiti» dairiside, türkiyege  émbargo yügüzilishige qarshi turüp kelmekte. chünki bu teshebbusning arqisidiki döletlerning béshida orun alghan firansiyening liwiyege qaritilghan qoral émbargosigha eng köp xilapliq qilghan we liwiyediki qanunluq hökümetni aghdurushqa urunghan aktiyorlarning kattibéishi ikenliki hemmeylenge melum.

b d t bixeterlik kéngishining liwiyege qaratqan qoral émbargosi qararlirini bahane qilip qurulghan atalmish «irini herikiti» firansiye qatarliq yawropa ittipaqi döletlirining öz menpeetige mas halda layihelep chiqqan sherqiy aq déngiz siyasitining bir wastisigha aylanduruldi. buni gérmaniyening qollishi, hem bérlin, hem biryussélgha nisbeten selbiy aqiwetlerni élip kélidighan ehwaldur. 2004 – yili 1 - mayda xata halda qibris rim terep hakimiyitini yawropa ittipaqigha eza qilish arqiliq, sherqiy aq déngiz mesilisining bir parchisigha ayliniwalghan yawropa ittipaqining emdilikte liwiye mesiliside oxshash xataliqni dawamlashturush pozitsiyeside ikenliki éniq.