<türk éqimi> layihesi paaliyetliri
layihesi paaliyetliri yéngi basquchqa qedem qoydi.
türkiye awazi radiyosi: «türk éqimi» tebiiy gaz turuba liniyesi layihesining déngizdin ötidighan qismi tamamlandi. bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda, «türk éqimi» layihesi paaliyetlirining nöwettiki basquchi we türkiyening tashqi siyasitige bolghan tesirliri heqqide toxtilip ötimiz.
nöwette biz bashtin kechürüwatqan künler türkiyening tashqi siyasitining yéngi yönilishige körsitidighan üch türlük muhim hadisige sehne bolmaqta. buning birinchisi, «türk éqimi» dep atalghan ortaq türkiye – rusiye tebiiy gaz turuba liniyesining deslepki qismining tamamlinishi munasiwiti bilen ötken künlerde istanbulda ötküzülgen murasimdur. ikkinchisi, türkiye jumhuriyiti tashqi ishlar ministiri mewlüt chawushoghluning washingtonda amérika qoshma ishtatliri tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo bilen élip barghan keng dairilik söhbitidur. üchinchisi bolsa, yawropa ittipaqining aliy derijilik rehberlirining enqere ziyaretliri we türkiye – yawropa ittipaqi munasiwetliri toghruluq türkiye dairiliri bilen ötküzgen söhbetliridur. birqanche kün ariliqta ishqa ashqan bu üch türlük özgirish, türkiyening tashqi siyasitining «köp yönilishlik» xaraktérining namayendisidur.
türkiyening tashqi siyasitining kündilik yönilishini, rusiye bilen bolghan munasiwetlerde «tereqqiy qilish», yawropa ittipaqi bilen bolghan munasiwetlerde «normallishish», amérika qoshma ishtatliri bilen bolghan munasiwetlerde «munasiwetlerni eslige keltürüsh» teriqiside xulasilesh mumkin.
«türk éqimi» tebiiy gaz turuba liniyesi layihesining déngizdin ötidighan qismi yéqinda tamamlandi. «türk éqimi» tebiiy gaz turuba liniyesi layihesi türkiyening yéngi xelqaraliq siyasitining muweppeqiyiti we yéngi upuqlarning xewerchisi hésablinidu.
layihening déngizdin ötüshi bilen türkiye aldimizdiki mezgilde rusiye – ukraina yaki rusiye – ruminiye/bulghariye otturisida yüz bergüsi kirizislarning tesirige uchrimaydu.
bügünki künde gherb elliri qosh ölchemlik siyasetni yolgha qoyuwatqan türkiye bilen rusiye özara hemkarliq ornatmaqta. jümlidin, xelqaraliq we rayonluq özgirishler «türk éqimi» layihesi üchün zémin hazirlap bermekte. «türk éqimi» layihesi türkiyening tebiiy gaz teminatining bixeterlikining kapalitidur, lékin, layihening énérgiye telipini serxillashturush hessisi chekliktur. türkiye énérgiyening % 72 ni éksport qiliidighan dölet bolup, tebiiy gaz jehettin rusiyege béqindiliq nisbiti xususiy karxanilar bilen qoshqanda % 42, xususiy karxanilarni hésabqa almighanda % 29 etrapida.
«türk éqimi» layihesi türkiyening yer shari xaraktérlik énérgiye teminating bixeterliki mesiliside énérgiyening merkizi we tiranzit dölet bolush nishanlirigha yétishte muhim rol oynaydu. bu layihe arqiliq türkiye rusiyedin qoshumche tebiiy gaz almaydu, peqet alghan tebiiy gaz liniyesinila özgertidu. «türk éqimi» arqiliq yawropagha kétiighan tebiiy gazning türkiye térrotériyesidin ötidighan bolushi, türkiyening énérgiyening merkizi bolush istiratégiyesige hesse qoshidu. rusiyening tebiiy gazining türkiye arqiliq yawropagha «türk éqimi» wasitisi arqiliq yetküzülidighan bolushi, türkiye – rusiye munasiwetlirining yenimu tereqqiy qilishida muhim rol oynimaqta. shuning bilen bir waqitta, türkiye – yawropa ittipaqi munasiwetlirimu énérgiye arqiliq yéngi bir basquchqa qedem qoydi, déyish mumkin.
«türk éqimi» layihesi rusiyening türkiyege ishinidighanliqining netijisidur. «türk éqimi» énérgiye yötkeshte yéngi ötüsh éghizlirini berpa qilish we ikki dölet otturisidiki munasiwetlerge ijabiy tesir körsitish jehettin nahayiti zor ehmiyetke ige. buningdin bashqa yene, türkiyening tunji yadro éléktir istansisi bolidighan «<aqquyu> yadro éléktir istansisi» qurulushini rusiyege ait bir énérgiye shirkitining höddige élishimu diplomatik munasiwetlerge yéngi shekil qazandurmaqta.
türkiye yéqinqi mezgillerde yer shari xaraktérlik muhim énérgiye layiheliridin orun élip kéliwatqan énérgiyening merkizi bolush mesiliside «türk éqimi» layihesi bilen birlikte muhim bir basquchqa qedem qoymaqta. türkiye hem «türk éqimi» hem «trans anadolu tebiiy gaz turuba liniyesi» hemde «trans – adriyatik turuba liniyesi » layiheliri arqiliq énérgiye teminati mesiliside özining muhim aktiyorluq rolini jari qilduridu. shuning bilen, yer shari xaraktérlik énérgiye xeritiside istiratégiyelik sewiyege yétidu.
énérgiyening yer shari xaraktérlik siyasettiki we yer shari xaraktérlik pul – muamile hem iqtisadiy bazarlardiki orni nahayiti muhimdur. türkiyening énérgiyening merkizi bolush yolida tashlighan qedemliri, enqerening rayonluq küchtin yer shari xaraktérlik küchke aylinish basquchida muhim rol oynishi mumkin.
türkiyening yer shari xaraktérlik küchke aylinish nishanigha yétish yolidiki énérgiye bazisigha aylinish tirishchanliqigha peqet iqtisadiy tereqqiyat nuqtisidinla nezer tashliyalmaymiz. bu ehwal elwette türkiyening nopuzini kücheytish dégen uqumnimu bildüridu. buningdin bashqa yene, türkiye özige xas jughrapiyelik ewzelliki bilen énérgiye sodisining merkizige aylinidu. biraq, türkiyening énérgiyening merkizige aylinish istiratégiyesining muhim nuqtisini teshkil qilidighan asasliq nishanigha yétish üchün aldi bilen teleptinmu yuqiri sewiyediki tebiiy gaz we bayliq menbelirige éhtiyaji bardur.
türkiye nöwette rusiyening tebiiy gazi bilen teminlesh xizmitini «kök éqim» we «trans balqan» turuba liniyeliri arqiliq ishqa ashurmaqta. türkiye «türk éqimi» layihesi arqiliq menbe emes, eksiche tebiiy gaz menbelirining ötüsh éghizlirini serxillashturmaqta. türkiye kelgüside énérgiye liniyelirining ötüsh éghizliri mesiliside téximu aktip siyasetlerni yolgha qoyushi lazim. bu nuqtidin élip éytqanda, türkiye peqet özining köwrüklük rolini jari qildurupush bilenla cheklinip qalmasliqi kérek.
yighip éytqanda, «türk éqimi» türkiyening milliy énérgiye istiratégiyesini kücheytish yolidiki muhim qedemliridin birige aylinidu.
