sanaettiki eng muhim éhtiyaj: yéngiche maliye bashqurush métodi

türkiye awazi radiyosi: «iqtisadiy siyaset közniki» namliq sehipimizning bu heptilik sanida yildirim beyazit uniwérsitéti siyasiy penler fakultéti iqtisad kafédrasi oqutquchisi piroféssor doktor erdal tanas qaragölning «sanaettiki eng muhim éhtiyaj: yéngiche maliye bashqurush métodi» mawzuluq analizini huzurunglargha sunimiz.

sanaet saheside künséri yéngi – yéngi éhtiyajlarning otturigha chiqishi maliye menbesi izdeshni kücheytken bolsa, chiqimning yuqiriliqi meblegh salghuchilarni éghir tosalghulargha duchar qilmaqta. yéngi sélinma mezgilidiki türkiyeni yéngi bir sanaet hékayisige ige qilish yolida otturigha qoyulidighan her bir istratégiyelik qedem nahayiti muhim hésablinidu. maliye menbesi tépish yolida yéngi usul we perqliq métodlarning tedbiqlinishi, bu mesilini hel qilishtiki eng ünümlük yollarning biri bolidu.

nöwette türkiye sanaet sahesining mewjut iqtidardin paydilinish nisbiti %80 ge yéqinliship qaldi. 2017 – yili sanaet ishlepchiqirishida %8.7 lik éshish körüldi. mushuninggha oxshash barliq sanliq melumatlar, türkiyening sanaet sahesi iqtidaridin ünümlük paydiliniwatqanliqi we yéngi iqtidarlargha éhtiyajliq ikenlikining namayendisi hésablinidu.

aldimizdiki mezgilde sanaet saheside yéngi imkaniyetlerni yaritish bir zörüriyetke aylandi. emma, bu qandaq royapqa chiqidu? aldi bilen, nöwettiki saqliniwatqan mesililerni chöridigen halda yolgha chiqilidighan bolsa, aldimizdiki mezgilde royapqa chiqirilishi kérek bolghan eng muhim mesilining yéngi maliye menbesini bashqurush métodining zörürlüki namayan bolidu. bashqiche qilip éytqanda, dewrimizde sanaetchilerning eng muhim saqliniwatqan mesililirining birini chiqimning yuqiri bolushi shekillendüridu. sanaetchilerning öz menbelirining %60 ke yéqinini ösümge yatquzushi shirketlerni hem riqabet jehette qiyin ehwalda qaldurup qoyidu hem yéngiliqchi ishlepchiqirishning aldida tosalghu bolup turidu.

yéngi maliye apparatliri we pul – muamile bazarlirining güllendürülüshi yolida tashlinidighan qedemler sanaetchilerge nisbeten intayin muhim bir mesile. yéngi sélinma mezgilide toghra ishlepchiqirish nishanini közde tutup otturigha qoyulidighan pilan we istratégiyelerde mesilining maliye qanitimu yaxshi muhakime qilinishi kérek.

buning üchün aldi bilen, tereqqiyat bankichiliqi mesilisige diqqetni merkezleshtürüshke toghra kélidu؛ tereqqiyat bankisini téximu küchlük we saghlam sermaye qurulmisigha ige qilish lazim. mushundaq  qilghanda, sanaetke kéreklik uzun muddetlik maliye menbesi hazirdin bashlapla tépilghan bolidu. bu dairide hem sanaet shirketlirining téximu uzun mezgillik sélinmilargha yüzlendürülüshi hem bu shirketlerning xususiy bankilarning qoligha tashlinip qalmasliqi kapaletke ige qilinidu. chünki, nöwettiki qisqa mezgillik soda bankilirining belgilimilirige tayinip turup, shirketlerning meblegh sélishi we xelqara bazaralarda riqabetke chüshelishi nahayiti teske toxtaydu.

yene bir tereptin, türkiyede ishlepchiqirilghan sanaet mehsulatlarning %70 ke yéqini töwen, ottura derijidiki töwen téxnologiyelik mehsulatlardin teshkil tapmaqta, ilghar téxnologiyelik mehsulatlarning nisbiti bolsa %3.3 etrapida bolmaqta. démek, sanaet mehsulatlirini ishlepchiqirishta ilghar téxnologiyelik mehsulatlarning nisbitini yuqiri kötürüshning yoli yene maliye menbesi ötkilini bésip ötmekte. tereqqiyat bankisining téxnologiye merkezlik sahelerni qollap – quwwetlishi arqisida ilghar téxnologiyelik mehsulatlarni ishlepchiqirishning süritimu ashidu. shuning bilen türkiyede ilghar téxnologiyelik mehsulatlar ishlepchiqirilidighan sanaetlishish dewrining ishikliri échilghan bolidu.

elwette maliye jehettin qollash modélliri tereqqiyat bankisidinla ibaret emes. bu yerde döletni öz ichige maliye jehettin qollash orunliri dégende, bayliq fondimu nezerde tutulidu. bayliq fondining ishlepchiqirish sahesining maliye éhtiyajini qamdash jehette istratégiyelik ehmiyetke ige ikenlikini éytishimiz mumkin. yéngi sélinma mezgilide bayliq fondi uzun muddetlik fondilar arqiliq shirketlerni maliye bilen teminlep, ishlepchiqirish sahesining sélinmilirini körünerlik derijide ashurushigha seweb bolushi mumkin.

yene bir tereptin, qerz kapalet fondiningmu maliye bilen teminlesh jehette muhim rolni üstige alalighudek küchke ige ikenlikini untumasliq lazim. bolupmu muhim sahelerni tutqa qilghan halda 10 yilliq yeni uzun muddetlik qerz bilen teminlesh arqiliq sanaetni qollap – quwwetlewatqan qerz kapalet fondi modéligha tayinip, aldimizdiki musapide sanaetchiler üchün konkrét qedemlerni tashlash mumkin.

buningdin bashqa maliye jehette qollap – quwwetlesh bilen birge, zémin ajritip bérish mesililiridiki tosuqlarningmu bir terep qilinishi zörür. yeni, sanaetchilerge ishlepchiqirish jehette hemdem bolidighan pursetlerni yaritip bérish lazim.

ötken hepte türkiyede sélinma muhitining yaxshilinishi yolida nahayiti muhim bir qedem tashlandi؛ téximu éniq qilip éytqanda, sélinma muhitini yaxshilash üchün bezi qanunlargha özgertish kirgüzüshke dair qanun layihesi türkiye büyük millet mejliside qobul qilindi.

sélinmining aldidiki tosuqlarning élip tashlinishi, sélinma muhitining yaxshilinishi, meblegh salghuchilargha bérilgen toluqlima we meblegh salghuchilar üchün perqliq maliye métodlirining tetbiqlinishi bügünning türkiyeside hem yerlik hem chet ellik meblegh salghuchilar üchün eng muwapiq sharait yaritishqa teyyarliq qiliniwatqanliqining namayendisidur.

türkiye sélinma sepirini yéngi islahatlar bilen dawamlashturuwatqan mushundaq bir dewrde, sanaet saheside yéngi bir maliye métodining yolgha qoyulushi qolgha keltürgen éshishni téximu yuqiri kötüridu we sélinmilarda sijilliqqa ige utuqlarni qolgha keltürüshini kapaletke ige qilidu.

yéngi sélinma mezgilide yéngi sanaet pilani kem bolsa bolmaydu. eslide, bu mesililerning hemmisi türkiyening kirimi yuqiri döletler qatarigha kirishidimu muhim bashlamchiliq rolini oynaydu.

xulasiligende, aldimizdiki mezgilde türkiyede ilghar téxnologiyege ige sanaet sélinmliri qollap – quwwetlengen yéngi bir iqtisadiy éshish hékayisi némishqa yézilmisun?!