zamaniwi yipek yoli we türkiye - xitay munasiwetliri

türkiye awazi radiyosi: xitaydin bashlinip anadolu we aq déngizni bésip ötüp yawropaghiche sozulidighan bir soda yoligha wekillik qilidighan yipek yoli, esirler boyiche sherq – gherb soda mallirining özara yötkilishini kapaletke ige qildi. nöwette xitay, uzaq ötmüshke ige bu yolni qaytidin güllendürüsh yolida qedem tashlap, dunyaning eng chong qatnash qurulushi hésablinidighan «bir belbagh, bir yol» yeni zamaniwi yipek yoli layihesini royapqa chiqirish üchün muhim ishlarni qilmaqta.

türkiyeni öz ichige 65 döletke sozulidighan bu qurulush, dunya nopusining %60 ige yéqinini yeni 4 milyard 400 milyon nopusni dairisi ichige almaqta. dunya iqtisadining %40 ige yéqinini öz ichige alidighan bu qurulushning yéngi éksport bazarlirini yaritip, mehsulat köp xilliqini kapaletke ige qilip, dunya sodisini qaytidin shekillendüridighanliqi texmin qilinmaqta.

yipek yoli qurulushining eng muhim nishanlirining biri tömür yoli, tash yol, portlar, ayrodurumlar, tebiiy gaz turuba liniyeliri we bashqa üstqurulma qurulushlirini royapqa chiqirip, qiteler ara maslishishni kapaletke ige qilishtin ibaret. dunya soda yollirini xilmuxillashturidighan bu qurulushning bir tereptin qatnash musapisini qisqartishi, yene bir tereptin chiqimni azaytishi kütülmekte.

asiya bilen yawropa arisida köwrüklük rolini oynawatqan we ottura sherqqe qoshna kélidighan türkiye, istratégiyelik orni bilen sherq – gherb yönilishlik bu soda torining eng muhim amillirining biri hésablinidu. bu dairide, qurulushning tash yol we tömür yollirini öz ichige alidighan yipek yoli iqtisad belbéghi yawropagha türkiye arqiliq tutashturulidu.

zamaniwi yipek yolining ottura karidor qurulushi dairiside hazirghiche türkiyede marmaray we yawuz sultan selim köwrüki qurulushliri yoruq kördi. téxi yéqindila ishqa kirishtürülgen baku – tiflis – qars tömür yoli arqiliqmu ottura karidor pilanining muhim bir qismi tamamlanghan boldi. 1 milyon yoluchi we 6 yérim milyon tonna yük yötkilidighan baku – tiflis – qars tömür yolining waqitning ötüshige egiship, yoluchi yötkesh iqtidarini 3 milyongha, yük toshush iqtidarini bolsa, 17 milyon tonnigha yetküzülüshi mölcherlenmekte.

qurulush dairiside barliq téz poyiz liniyelirining ishqa kirishtürülüshi bilen, xitaydin kélidighan yükning baku – tiflis – qars tömür yoli sayisida ottura karidor arqiliq yawropa ellirige yetküzülüsh mudditining 12 – 15 künge qisqiraydighanliqi texmin qilinmaqta. hazirghiche xitaydin bashlinip yawropagha tutishidighan tömür yolliri rusiyeni bésip ötüwatqan bolup, baku – tiflis – tömür yolining pilanning bir parchisi süpitide meshghulat bashlishi bilen, 7500 kilométir musape qisqiraydu.

zamaniwi yipek yoli, bir tereptin türkiyening rayondiki istratégiyelik ehmiyitini téximu ashurghan bolsa, kélechektiki iqtisadiy nishanlirigha yétishi nuqtisidinmu muhim pursetlerni yaritip béridighan bir qurulushtur. türkiyening sherq – gherb ikki yönilishlik soda torining asiya bilen yawropa arisidiki tutishish nuqtisigha jaylashqan bolushi, bay asiya sermayisini jelp qilish üchün nahayiti muhim pursetke ige ikenlikini namayan qilip bermekte. bu pursettin yaxshi paydilinip uni ewzellikke aylandurush yenila türkiyening mezkur soda shérikliri bilen ornitidighan we rawajlanduridighan munasiwetlirige baghliq bolidu.

türkiyeni bu qurulush dairiside aldinqi pilangha chiqiridighan yene bir nuqta énérgiyedur؛ türkiye, mewjut néfit we tebiiy gaz turuba liniyeliri bilen birlikte qurulushi dawamlishiwatqan layiheliri bilenmu énérgiye sodisida merkez bolush yolida ishenchke tolgha qedemler bilen ilgirilewatqan bir dölet bolush süpitide yipek yoli qurulushida orun almaqta. mol énérgiye zapisigha ige ottura sherq we ottura asiya döletliri, bu qurulush dairiside énérgiye üstqurulmisini ilgharlashturidighan qedemlerni tashliyalisa, mezkur énérgiye zapisini éksport qilish üchün, eng chong énérgiye telep bazarliridin biri bolghan türkiye we yawropagha yüzlinidu.

bu énérgiyening ötüshüsh yolining eng muwapiq nuqtisigha jaylashqan türkiye bolsa, mewjut énérgiye üstqurulmisi bilen bir teripidin öz éhtiyajini qamdaydu, yene bir tereptin bu döletlerning yawropa bazirigha kirishide wasitilik rol oynaydu. asiya bilen yawropa arisida ornitilidighan énérgiye munasiwetlirining merkizidin orun alghan türkiye, bu jehettiki eng muhim nishanlirining biri bolghan énérgiye pay chéki bazirini güllendüreligen teqdirde, hem rayon hem xelqaraliq aktiyorlarni dölet bazirigha jelp qilish yolida muhim bir qedem tashlighan bolidu.

xulasiligende, türkiye zamaniwi yipek yoli achidighan sherq – gherb qosh yönilishlik ötüshme soda yoli üstige jaylishishtek ewzellikidin eng yaxshi shekilde paydilinip, bir tereptin éksport bazarlirini kéngeytip dunya soda torining bir parchisi bolushi, yene bir tereptin énérgiye sodisida merkez dölet bolush yolidiki qedemlirini mustehkemlishi lazim.