yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining türkiye doklatidiki sepsete we réalliqlar

türkiye awazi radiyosi: türkiye 16- aprélda asasiy qanungha özgertish kirgüzüsh teklipini xelqning awazigha sundi. omumiy xelq bélet tashlash paaliyitidin kéyin yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati mezkur bélet tashlash paaliyiti toghrisida bir parche doklat élan qildi. bu munasiwet bilen, «türkiye we yawro – asiya küntertipi» namliq sehipimizning bu heptilik sanida, atatürk uniwérsitéti xelqara munasiwetler bölümi tetqiqatchisi jemil doghach ipekning, «yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining türkiye doklatidiki sepsete we réalliqlar» namliq analizini siler bilen ortaqlashmaqchimiz. qéni undaqta diqqitinglar bu heqtiki uchurlirimizda bolsun!

* * * * *

asasiy qanun we ijraiyening qosh bashliq bolushi türkiyede uzun yillardin buyan bes – munazire qilinip kéliwatqan eng muhim mesililerning biri idi. türkiye 16 – aprélda omumiy xelq bélet tashlash paaliyiti ötküzüp, xelqning bu heqtiki pikrini soridi. omumiy xelq bélet tashlash paaliyitidin kéyin, yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati bélet tashlash paaliyiti heqqide asasen dégüdek emeliyettin yiraq, xiyaliy sepsetilerdin teshkil tapqan bir parche doklat élan qildi. doklatning uslubi we otturigha qoyghan dewaliri yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatigha oxshash bir xelqaraliq organgha yarashmaydu.

yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati omumiy xelq bélet tashlash paaliyitini nazaret qilish üchün türkiyege 73 közetküchi ewetti. musteqil we biterep bolushi shert bolghan bu közetküchilerning bundaq alahidiliki yoq idi. gérmaniye puqrasi andréj hunko, ispaniye puqrasi loréna lz dé lakallé, awstriye puqrasi zerife yatkéngha oxshash közetküchilerning PKK térrorluq teshkilatining qollighuchiliri ikenlikige we bélet tashlash paaliyiti dolquni musapiside ret qilghuchilar sépini paal shekilde qollighanliqigha guwah bolduq. yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati teripidin teyyarlanghan doklatta, yalghuz omumiy xelq bélet tashlash paaliyitini ret qilghuchi siyasiy partiyeler otturigha qoyghan pikirler orun aldi. doklatni oqughiningizda, buning salmiqi yoq kishiler teripidin yézilghanliqini roshen hés qilalaysiz.

doklatta ilgiri sürülishiche, omumiy xelq bélet tashlash paaliyitining muhim témiliri toghrisida bélet tashlighuchilargha biterep melumat bérilmidi we ijtimaiy küchler bashqurushidiki organlarning ishtirak qilishi mumkin bolmidi. bu qarash toghra emes. derweqe, bu xil saylamlarda biterep uchur bilen teminlesh resmiy organlarning emes, ijtimaiy küchler bashqurushidiki organlar bilen metbuat – neshriyat organlirining wezipisidur. türkiyening dölet igilikidiki organliri bu jehettiki tirishchanliqlargha tosalghu bolmidi we biterep tarqitish bérish üchün muwapiq sharait hazirlap berdi. mesilen, türkiyediki eng küchlük we chong ijtimaiy küchler bashqurushidiki organlarning biri bolghan, türkiye pay chéki bazarliri birliki, ret qilish pikrini boylap dölet miqyasida aktip paaliyet bilen shughullandi.

yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining ilgiri sürüshiche, türkiyede saylam belgilimisi xelqaraliq közitish organliri we partiyeler bilen hemkarliqi bolmighan kishilerning közetküchilik qilishigha yol qoymaydiken. bu asassiz bir söz. chünki, türkiyede bundaq bir cheklime yaki tosalghu yoq. nöwettiki saylam belgilimisi we aliy saylam orgini qararliri ichide partiyeler bilen alaqisi yoqlarning bélet tashlaydighan jaylargha bérishigha, sanduqqa mesul bolushni telep qilishigha tosalghu bolidighan bir körsetme yoq. bir xelqaraliq közitish guruppisi ikenliki ochuq – ashkara bolghan yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining saylam közetküchilirining bundaq bir asassiz sözni ilgiri sürüshi, epsuski ighwagerchilik qilishni meqset qilidu.  yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining yene bir asassiz sözi boyiche bolghanda, taratqularda birla terep salmaqliq derijide orun aldi we taratqugha qoyulghan cheklime bélet tashlighuchilarning köp sanliqchi pikirlerge érishishige tosqunluq qildi. bumu xatadur. chünki, onlarche tirazhi yuqiri gézit we onlarche chong téléwiziye qanili ret qilghuchilarning seperwerlik paaliyetlirige keng orun ajratti we aktip tarqitish berdi. uning üstige yawropa taratquliri bashta bolup asasen dégüdek pütkül gherb taratquliri ret qilish seperwerlik paaliyiti bilen shughullandi, yawropadiki türk bélet tashlighuchilargha tesir körsitishke tirishti we ulargha bésim ishletti.

yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati yene, omumiy xelq bélet tashlash paaliyitide teklip qilinghan özgertishlerning héchbirining awaz béletliridin orun almighanliqini, bélet tashlighuchilardin addiyla qilip qollash yaki ret qilishning telep qilinghanliqini ilgiri sürdi. bu qarashlar,  yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining yawropa ittipaqining belgilimiliridin bixewer ikenlikini körsitip berdi. chünki, yawropa ittipaqigha eza köpligen ellerde ötküzülgen omumiy xelq bélet tashlash paaliyitide bélet tashlighuchigha qollash yaki ret qilishtin ibaret ikkila tallash imkaniyiti sunulidu. bu usul plébist, dep atilidu. bolupmu asasiy qanungha özgertish kirgüzüshke alaqidar bélet tashlarda plébist usuli keng qollinidu. yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining bu eyiblishining yaxshi niyetlik emesliki roshen. chünki, omumiy xelq bélet tashlash paaliyiti pilani töt ay ilgiri türkiye büyük millet mejlisige teqdim qilindi we parlaméntta qobul qilinghandin kéyin, her küni dégüdek barliq munberlerde bes – munazire qilindi.

yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati yene, omumiy xelq bélet tashlash paaliyitining asasiy erkinlikler cheklimige uchrawatqan jiddiy halet sharaitida ötküzülgenlikini ilgiri sürdi. uning bu dewasimu réalliqqa uyghun emes. bu yerde xususen shuni tilgha élishimiz kérekki, jiddiy halet barliq démokratik qanun dölet tüzümliride bar bolghan, zörür tépilghanda yolgha qoyulidighan bir xil bashqurush usuli. döletler démokratiyege xewp élip kelgen amillargha qarshi jemiyetning tertip – intizamini qoghdash, asasiy heq – hoquq we erkinliklerni kapalet astigha élish üchün, kéreklik qanuniy charilerni yolgha qoyush salahiyitige ige. türkiye jumhuriyiti bashtin kechürgen qanunsiz herbiy – siyasiy özgirish qozghashqa urunush herikiti we PKK / daésh, fethullahchi térrorluq teshkilati dégendek köp qatlamliq térrorluq tehditliri jiddiy halet élan qilishni shert qilidu. jiddiy halet xelqning kündilik turmushigha tesir yetküzmeydu, peqet térrorizmgha qarshi küresh qilish sahesidila ijra qilinidu. jiddiy halet dairiside xelqning saylash – saylinish hoquqi qatarliq siyasiy hoquqlirigha héchqandaq cheklime qoyulmidi. yene bir tereptin, firansiyede beshinchi qétim élan qilinghan 2017 – yili 15 – iyulghiche dawamlishidighan jiddiy halet musapiside ötküzülgen we ötküzülidighan saylamlar toghrisida yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilatining héchqandaq endishe hés qilmasliqi, türkiye toghrisida bolsa toxtimastin jiddiy haletni küntertipke élip kélishi, uning yaman niyetlik pozitsiyesining roshen namayandisi hésablinidu.