erméniyening urush jinayitige munasiwetlik doklat élan qilinidu
türkiye jemiyet közitish idarisi ezerbeyjanning taghliq qarabagh rayonida erméniye armiyesining kishilik hoquq depsendichilikliri toghrisida doklat teyyarlidi.
türkiye awazi radiyosi xewiri: türkiye jemiyet közitish idarisining xadimi sheref malkoch mushu heptilerdin bashlap erméniye armiyesining ezerbeyjandiki urush jinayiti bayan qilinghan doklatni türkiye we dunyadiki munasiwetlik idare-organlar bilen yawropa ittipaqi döletliri parlaméntlirining kishilik hoquq komitétilirigha ewetidighanliqlirini bildürdi.
u doklatni teyyarlash jeryanida, ezerbeyjangha bérip erméniye armiyesining hujumlirida ziyangha uchrighan ahaliler rayonlirini neq meydanda tekshürgenliklirini eskertti.
u: «ezerbeyqangha barghinimizda, bolupmu urush meydani sirtidiki ahaliler rayonlirini, genje, terter, goranboy, aghdam hetta baku etrapidiki bashqurulidighan bomba hujumigha uchrighan jaylarni tekshürduq. genje aldinqi septin onlarche kilométir yiraq bolushigha qarimay erméniyedin étilghan bashqurulidighan bombilar chüshti. tertermu oxshash hujumlargha uchridi» dédi.
u erméniyening hujumida 94 puqraning jénidin ayrilghanliqini, 414 puqraning yarilanghanliqini bildürdi. u mundaq dédi:
«urushning bolmasliqiqi ümid qilimiz, biraq xelqaraliq qanungha asasen yolluq qoghdinish we shuninggha oxshash sewebler tüpeylidin firontlarda urush chiqishi mumkin. qestenge aldinqi septin 150-100 kilométir yiraqliqtiki ahaliler rayonlirini bombardiman qilish insaniyetke xilap jinayet hésablinidu. bu yawropa kishilik hoquq shertnamiside belgilengen eqelliy heq-hoquqqa we jenwe shernamisige xilap.»
u ezerbeyjandiki tekshürüshliride hujumlarning ziyankeshlikige guwah bolghanliqlirini bildürüp: «hujumlar netijiside jénidin ayrilghan kishilerning yéqinliri we yarilanghanlar bilen sözleshtuq. weyran bolghan mekteplerni we öylerni körduq. ibadetxanilarning buzghunchiliqqa uchrighanliqini körduq. muhitning qandaq weyran qilinghanliqini, cheklengen qoral-yaraghlarning qandaq ishlitilgenlikini körduq. bu doklatta hemmisi bayana qilinidu.
u yette bölümdin terkip tapqan doklatta, «taghliq qarabagh mesilisi», «neq jayni tekshürüsh netijiside qolgha kelgen bayqashlar», «kishilik hoquq nuqtisidin urushni bahalash» qatarliq témilarning barliqini qeyt qildi.
u: «erméniye armiyesining hujumliri netijiside jénidin ayrilghan puqralarning fotograflirini we qeyerde shéhit qilinghanliqini ayrim-ayrim tekshürduq. urush jinayiti ötküzgenlerni, puqralarni qetli qilghanlarning, muhitqa buzghunchiliq salghanlarni, kéche saet 01:00 de bir yashliq kichik balilarni yaki yashanghanlarni, urush bilen munasiwiti bolmighanlarni öltürgenlerni éniqlap, ularning xelqaraliq sotta sotlinishi üchün tirishchanliq qilduq. doklatni mushu heptidin bashlap türkiyediki munasiwetlik idare-organ we teshkilatlar bilen dunyadiki barliq kishilik hoquq teshkilatlirigha, kishilik hoquq qoghdighuchilirigha ewetimiz. yawropa ittipaqi döletliri parlaméntining kishilik hoquq komitétlirighimu ewetimiz. elbette, ezerbeyjanghimu ewetip bérimiz. insaniyet we kishilik hoquq üchün mesuliyitimizni ada qilishqa tirishtuq. bundin kéyinki ishlar, xelqaraliq idare-organlargha ait. bu jinayetlerni ötküzgenlerni, jenwe shertnamisigha, yawropa kishilik hoquq shertnamisi we dunya kishilik hoquq xitabnamisigha xilapliq qilghanlarni sotlash, munasiwetlik idare-organ we kishilerning mesuliyitidur. bizning wezipimiz, bularni yézip-xatirileshtur» dédi.
u erméniye urush jinayiti ötküzgen bolsimu, «özidin hésab soralmaydu» dep oylaydighanliqini alahide tekitlep, mundaq dédi:
«ular untughan bir nerse bar. hazirqi dunya burunqi kona dunya emes. ezerbeyjanmu burunqi ezerbeyjan emes. türkiyemu burunqi kona türkiye emes. erméniye bügüngiche özige yel bergenlerni qoghdaydu, dep oylaydu. emma bu doklat, erméniyening kishilik hoquq depsendichiliklirini sotlashqa delil bolidu.»
u erméniyening 10-noyabir urush toxtitish ijra qilinip chékingendin kéyin, ishghal qilinghan jaylarning weyranchiliqlirining otturigha chiqqanliqini qeyt qildi.
u: «shusha, aghdam, terter we kelberjede tarixqa qarshi ötküzülgen jinayetler bar. jameler choshqa qotanlirigha aylanduruluptu. musulmanlarning qebristanliqliri weyran qiliniptu. mushundaq bolsa bolamdu? xojalidiki qetliamlarning soriqi qilinghangha oxshash, bularningmu soriqi qilinidu. mushundaq bolghanda, héchkim bundaq xataliqlarni ötküzüshke jasaret qilalmaydighan bolidu» dédi.
erméniyening aldinqi septin intayin yiraqlarda bolghan ahaliler rayonlirining hujum nishani qilinghanliqi eskertilgen doklatta: «erméniye armiyesi ahaliler rayonlirigha, misket bombisigha oxshash cheklengen qorallar bilen hujum qilip, puqralarning yashash hoquqigha xilapliq qildi. shundaqla xelqara kishilik hoquq qanuni ramkisidimu urush jinayiti ötküzdi» dégen eyibleshler bar.
bashqurulidighan bomba hujumigha uchrighan jaylarning fotografliri köz aldimizda tizilghanda, 3 ming 410 yürüsh bir qewetlik öy, 120 égiz qewetlik ahaliler binasi we 512 xususiy shirketning buzghunchiliqqa uchrighanliqini körüwalghili bolidu.
hujumlar netijiside yéqinliridin ayrilip qalghanlarning éytqanlirimu kirgüzülgen doklatta, genjediki bir öy ziyariti toghrisida mundaq déyilidu:
«hujumda ata-anisi we hedisi bilen chong anisidin ayrilip qalghan ikki yashliq nilayning hammisi bilen tonushtuq. nilayning hammisi nilayning anisining hamildar ikenlikini, nilayning ularni oylap toxtimay yighlaydighanliqini we anisini soraydighanliqini dep berdi.»