türkiyening pethi qilinishida muhim rol oynighan qomandan

türkiye awazi radiyosi xewiri: oghuzlarning döger qebilisige mensup bolghan we türkiyening pethi qilinishida muhim rol oynighan selchuqiylar begliridin ertuq ghazi 1063 – yili ezerbeyjan rayonida qol astidiki sani nahayti köp oghuzlar bilen birlikte sultan alp arslangha beyet qilghan.

1071 – yili selchuqiylar sultani alp arslan malazgirt urushida wizantiye impériyesini yéngip, zeper quchqandin kéyin, sultan alp arslanning qomandanliridin biri bolghan ertuq ghazigha ottura we jenubiy anadoluni pethi qilish wezipisini tapshurghan. u buyruqqa binaen yéshilirmaq wadisigha kélip, ichki anadolu rayonidiki sheher we qelelerni pethi qilish üchün gheyret körsetken. kéyinche iraq, behreyn, jenubiy anadolu, süriye, quddus we pelestin rayonigha qarap ilgiriligen.

eksük begning oghli ertuq beg hazirqi türkiye jumhuriyitining paytexti bolghan enqerening tunji we eng qedimiy türkmen patihidur. riwayet qilinishiche, ertuq ghazi enqereni 1073 – yili pethi qilghan. ertuq beg wizantiye impériyesining text talishish majiralirida impérator namzati botaniatésni qollap, wizantiye impératorining tallinishida muhim rol oynighan. yene bir tereptin, shu mezgillerde chaqa begning esirge chüshüp qalghandin kéyin,  wizantiye impériyesining sariyida botaniatésqa xizmet qilishi diqqet qozghaydu.

ertuq ghazi izmirni pethi qilish jeryanida türkmenlerning top – top bolup, izmittin izmirghiche bolghan pütkül gherbiy anadolugha köchüshide türtklik rol oynighan.

ertuq ghazi ottura anadolu rayonida ene shundaq pethi qilish paaliyetliride boluwatqan mezgilde selchuqiylar hökümdari sultan melikshah teripidin merkezge chaqirtilip, luristan rayonidiki isyanlarni tinjitish üchün shu rayongha ewetilgen.

ertuq ghazining anadoludiki paydiliq paaliyetliri uni musteqil bir beglik qurushtinmu köre dölet sahibi bolush sewiyesige yetkenidi. behreyn rayoni ahalisi batiniylarning isyanini tinjitish üchün ewetilgen ertuq ghazi besrege kelgen. bu yerdin heriket qilip,  katif we ahsa qelelirini alghan. arqidin dawamliq algha ilgirilep,  qarmatiylerdin behreyn arallirini alghandin kéyin baghdadqa qaytqan.

baghdadta abbasiylar xelipisi qaim biemrillahning diwan yighinigha qatnashqan ertuq ghazigha xlipe teripidin ruknuddin (dinning tüwrüki) we zahiruddin (dinning yardemchisi) dégen menilerni bildüridighan unwanlar bérilgen. shuningdin kéyin tekrar besrege qaytqan sultan melikshah bilen körüshken we uninggha herbiy yürüshliri toghruluq melumat bergen.

ertuq ghazining kéyinki wezipe ötesh yéri yene büyük selchuqiylar sultani melikshahning buyruqigha asasen sherqiy jenubiy anadolu bolghan. shu chaghda sherqiy jenubiy anadolu we süriyediki yerlik begler bir – birige qarshi küresh halitide bolup, büyük selchuqiylar sultanigha anche itaet qilip ketmeytti. sultan melikshah antakyaghiche bolghan pütkül térrotériyening biwasite selchuqiylar dölitige qarashliq bolushining muhimliqini obdan biletti. hülwan rayonidin yolgha chiqip, süriye rayoni selchuqiylar meliki tutushning yénigha barghan ertuq ghazi 1085 - yili bu yerdin quddusqa ötken. tutush quddus we etrapini selchuqiylarning aditige asasen ertuq ghazigha tartuq qilghanidi.

ertuq ghazi anadolu patihi sulaymanshah bilen süriye selchuqiylar meliki tutush otturisida heleb etrapida yüz bergen urushta tutush terepte turghan. sulaymanshahning ölümi bilen netijilengen bu urushtin kéyin heleb we süriye rayoni tutushning qoligha ötkenidi. biraq büyük selchuqiylar sultani melikshah sulaymanshahning öltürülüshige ghezeplinip, süriye sepirige atlanghan.  tutush bilen ertuq ghazi buningdin xewer tapqandin kéyin chékinip, demeshq we pelestinge ketken.  ertuq ghazi quddusqa chékingen.  shundin tartip wapat bolghangha qeder quddusta yashighan emir ertuq ghazining qebrisimu quddusta.

tarixshunas ibnulesir «ular zeper qazanmighan héchbir  urush bolmighan»dep atighan ertuq ghazining oghulliri sökmen we ilgazi özidin kéyinki quddusning emiri süpitide wezipe ötküzüwalghan. ertuq ghazining oghulliridin ilgazi kéyinche mardinde,  sökmen hesenkeyfte atilirining namidin birer beglik qurghan. bu beglikler anadoludiki tunji türk beglikliridin bolup qalghan. artuqluqlarning mardin, diyarbaqir, harput, hesenkeyf, exlet we bitliste ayrim – ayrim begliklerni qurghan. ertuqluqlardin hazirghiche nurghun medrise, shipaxana, jame, imaret, öteng we köwrük qatarliq tarixiy yadikarliqlar saqlinip qalghan. ertuq ghazini öz ichige alghan barliq patih shéhitlerni, ghaziylarni cheksiz iptixarliq tuyghusi ichide menggü yad étimiz.