uyghurlarning xitayche alahidilikke ige diniy étiqad erkinliki

«gherbiy awstiraliye géziti» de, « uyghurlarning xitayche alahidilikke ige diniy étiqad erkinliki» dégen mawzu astida uyghur élidiki ziyaret xatirisi élan qilindi.

515181
uyghurlarning xitayche alahidilikke ige diniy étiqad erkinliki

türkiye awazi radiyosi xewiri: awstiraliyelik muxbir mark malbon «gherbiy awstiraliye géziti» de, « uyghurlarning xitayche alahidilikke ige diniy étiqad erkinliki» dégen mawzuda, uyghur élidiki ziyaret xatirisini élan qildi. muxbir mark malbonning bu ziyaret xatirisi 20 - iyun awstiraliye yaxu xewer tori «www.au.news.yahoo.com» dimu élan qilindi.

muxbirning ziyaret xatirisige asaslanghanda, ramizan kirishidin burun xitay hökümitining teklipi we teshkillishi bilen 20 dölettin kelgen 40 muxbir uyghur élide toqquz kün sayahet qildurulghan we ulargha bir inglizche terjiman bérilgen. ular terjimanning yétekchilikide ürümchidiki islam inistitutini we bir – ikki jameni ziyaret qilghan. yétekchi ziyaret jeryanida, uyghurlarning erkin halda diniy étiqad paaliyetliri bilen shughullinalaydighanliqini, yollardiki yashanghan moyispitlarni körsitip turup, uyghurlarning saqal qoyushi we ayallarning diniy kiyinishining cheklenmeydighanliqini, peqet yashlarning saqal qoyushi bilen ayallarning qap – qara hijaplarni kiyishining cheklinidighanliqini؛ buning uyghurlarning qedimki medeniyetlirini qoghdash üchün ikenlikini chüshendürgen.

yétekchi yene, xitaylargha qarighanda uyghurlargha qarita yaxshi siyaset yolgha qoyulidighanliqini bildürüp, buninggha pilanliq tughutta uyghurlarning ikki perzent körüshige yol qoyulidighanliqini, xitaylargha bolsa, bir perzent körüsh siyasiti yolgha qoyulidighanliqini misal qilip körsetken.

biraq, mark malbon ziyaret jeryanida chet ellik muxbirlarning yétekchi körsetken yerlernila körgenliklirini, ularning uyghurlar bilen ayrim sözlishishke yol qoyulmighanliqini qeyt qilghan.

 mark malbonning ziyaret xatiriside éytilishiche, chet ellik muxbirlargha uyghurlar achqan heshemetlik réstoranlarning barliqini körsitish üchün «elbeyk» téz tamaqxanisighimu ziyaret orunlashturulghan. u yerdimu oxshashla uyghurlar bilen ayrim söhbetlishish pursiti bolmighan.

muxbir mark malbon ziyaret xatiriside, xitay hökümiti 2009 – yili yüz bergen  «5 – iyul weqesi» we «kunming poyiz istansisi weqesi», shuningdek ilgiri yüz bergen weqelerning «ashqun, diniy térrorist» largha chétilidighanliqini ilgiri sürsimu, emma gherb döletlirining bu heqte pakit we uchurlarning yéterlik emeslikini eskertip, ret qilidighanliqini yazghan.

ziyaret xatiriside qeyt qilinishiche, chet ellik muxbirlar uyghurlarning ramizanni qandaq ötküzidighanliqini körüshni xalaydighanliqini telep qilghan bolsimu, ular ramizan bashlinishqa bir kün qalghanda öz döletlirige «uzutup» qoyulghan.

may éyining axirlirida, xelqara istratégiye tetqiqat merkizidiki piroféssor doktor selchuq cholaqoghluni öz ichige alghan türk akadémiklar, zhurnalistlar we tetqiqatchilardin teshkil tapqan bir heyet ürümchi, shien qatarliq jaylarda ziyaretke orunlashturulghan bolup, ularmu ürümchidiki islam inistituti qatarliq jaylarni ékskursiye qilghan. metbuatlarda mezkur ömekning ziyaritige munasiwetlik élan qilinghan xewerlerde, bu ömekning,  «xitayda musulmanlar dinlirini öginish we emel qilishta keng erkinlikke ige iken» dégen qarash bilen qaytip kelgenliki ilgiri sürülgen idi. emma, shu waqitta pénsiyege chiqqan akadémiklardin teshkillengen yene bir türk sayahet ömiki bolsa, ürümchi tamozhnisidin qayturuwétilgen idi.           



مۇناسىۋەتلىك خەۋەرلەر