tarixtiki bügün: 11 – féwral

feray uz teripidin teyyarlanghan «tarixtiki bügün» namliq pirogrammimiz huzurunglarda...

1142972
tarixtiki bügün: 11 – féwral
  • yil 1650, 11-féwral...
  • firansiyelik matématikichi, alim we peylasop réné déskartés (René Descartes) wapat boldi. gherb pelsepesining eng muhim kishiliridin biri bolghan réné déskartés yash waqitlirida «jizwit teriqiti» din ögengen pelsepe we matématika dersliri bilen chüshenche sistémisining asasini saldi. 16 yil boyiche qilghan sayahitining axirida, shu dewrde eng erkin pikir erkinliki bolghan gollandiyege yerleshti. 1637-yili «métod heqqide bayan»,1641-yili «chongqur tepekkur» namliq eserlirini élan qildi. guman we chüshinish heqqide tereqqiy qildurghan pelsepe chüshenchilirini «tepekkur qiliwatimen, undaq bolsa men hayat» dégen sözi bilen xulasilidi. shiwétsiye xanishi kristinaning teklipige binaen stokholmgha barghanda qehritan soghuqta soghuq ötküzüwélip, öpke késellikige giriptar boldi we bu késellik bilen wapat boldi.
  • 1809-yil 11-féwral engliyelik robért fulton (Robert Fulton)  par paraxotining paténtini aldi. yashliq dewride resim sizishqa qiziqqan biraq, kéyinche resim sizishtin waz kéchip inzhénérliqqa qiziqqan fulton, mermer kisish mashinisi we arghamcha toqush mashinisining paténtini alghandin kéyin, 1797-yili parizhgha bardi. u firansiyede uzun waqitlardin béri layiheligen par paraxotining tetqiqatlirini dawamlashturdi we 1803-yili yasighan tunji paraxotini sugha chüshürdi. biraq, firansiye hökümiti        bu paraxotqa qiziqmidi. u aridin bir qanche yil ötkende amérikagha bardi we tetqiqatini sinaq qildi. fultonning paraxoti yelken yaki palaq ishletmestin suda ilgiriligen tunji paraxot bolup qaldi we nurghun kishining qiziqishini qozghidi. fulton 1815-yili amérika hökümitining telipi bilen, tunji par bilen heriket qildighan urush paraxotini yasidi.
  • 1965-yil 11-féwral «yéngi adana géziti» dunya axbarat mukapatigha érishti. 1918-yil 25-dékabir 1-dunya urushi axirlashti. osmanli impératorluqi urushta yingildi we zéminliri kélishim boyiche bölüshüshke bashlandi. firansiye türkiyening jenubigha jaylashqan adana we etrapini ishghal qildi. bu ishghaldin del besh kün ötkende, weten zéminlirini qoghdash herikitige ot yaqqan bir gézit-yeni «adana géziti» neshr qilinishqa bashlidi. adana géziti firansiyening diqqitini tartti we üch san neshr qilinghandin kéyin cheklendi. firansiyening ishghalini qobul qilmighan gézitning xojayinliri ehmet remzi beg bilen yozgatliq ofitsér mehmet awni doghan aridin yene besh kün ötkende «yéngi adana géziti» ni neshr qilishqa bashlidi. uzun ötmey ularni tutush buyruqi chiqirildi, ular metbee mashinilirini bashqa sheherge yötkep, gézitni chiqirishni dawamlashturdi. yéngi adana géziti azadliq urushigha qatnashqan xelqini anadoluda yüz bergen weqelerdin xewerlendürdi. mezkur gézit 1965-yili «amérika gézit xojayinliri ittipaqi wexpi» ning amérika bilen kanadaning sirtida neshr qiliniwatqan gézitlerge bérilidighan «dunya axbaratchiliq muweppeqiyet mukapati» gha ériship, bu mukapatqa érishken tunji we birdinbir türkiye géziti bolup tarixqa yézildi.
  • 2006-yili 11-yanwar gérmaniyelik arxéloglar shanliurfadiki göbekli tepede (göbekli égizliki) insaniyet tarixining eng qedimki xewer sistémisi hésablinidighan we künimizde ishlitiwatqan yéziqning iptidaiy shekli bolghan isharetlerni tapti.
  • shanliurfaning örenjik yézisigha yéqin bir yerge jaylashqan we dunyagha dangliq göbekli tepege munasiwetlik tetqiqatlar hazirmu dawam qilmaqta.              


مۇناسىۋەتلىك خەۋەرلەر