чүшүп кәткән тик учар, бафәл талабани вә п к к/й п г

 чүшүп кәткән тик учар, бафәл талабани вә п к к/й п г

күнтәртип вә анализ (31)

(җан аҗун)

«күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки бөлүмидә сийасәт, иқтисад вә җәмийәт тәтқиқатлири фонди җәмийити «SETA» ниң ташқи сийасәт тәтқиқатчиси җан аҗун тәрипидин тәййарланған «чүшүп кәткән тик учар, бафәл талабани вә п к к/й п г» темилиқ анализни диққитиңларға сунимиз.

***** ** **** *** *** ****

15 – мартта ирақниң шималида бир тик учарниң чүшүп кетиши вә арқидин ичидикиләргә алақидар гуманларниң оттуриға чиқиши җәмийәттә зор қизиқиш пәйда қилди. дәсләпки вақитта, тик учарда кимләрниң барлиқи тоғрисидики соаллар күнтәртипкә кәлди. ирақ күрт (корд) районлуқ һөкүмити тик учар қалдуқлиридин тепилған җәсәтләрниң террорлуқ тәшкилати п к к әзалириға тәвә икәнликини елан қилди.  андин п к к ниң сүрийәдики қурулмиси «сүрийә демократик күчлири» (SDG) өзлиригә тәвә икки тик учарниң чүшүп кәткәнликини елан қилди. шуниң билән һәмминиң диққити күрдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси  билән бафәл талабаниға мәркәзләшти.

15 – мартта ирақниң шималидики духокниң чеманкә районида кәйни-кәйнидин икки тик учар чүшүп кәтти. вәқә йүз бәргәндин кейин нурғун пәрәзләр оттуриға қойулди. «сүрийә демократик күчлири» (SDG)  тик учарларниң өзилиригә тәвә икәнликини вә сүрийәдин сулайманийәгә мәшиқ мәқситидә маңған террорлуққа қарши туруш күчлири (YAT) әзалириниң ичидә барлиқини етирап қилишқа мәҗбур болди. байанатта, террорлуққа қарши туруш күчлири (YAT) ниң баш қомандани шәрван кобаниниму өз ичигә алған тоққуз террорчиниң өлгәнлики билдүрүлди. даешқа қарши туруш хәлқара бирләшмә һәрикәт қисимлириму мазлум абдиниң твитттер учурини һәмбәһирләп, «сүрийә демократик күчлири» гә тәзийә билдүрди. ирақ күрт районлуқ һөкүмити башлиқи мәсур барзани қаттиқ байанат елан қилип, п к к/й п г ниң мәзкур тик учарлириниң районлуқ һөкүмәттин рухсәт алмай районда учқанлиқини шундақла мунасивәтлик тик учарларниң курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) тәрипидин  тәшкилатқа берилгәнликини билдүрүши билән һәмминиң диққити  (KYB) вә бафәл талабаниға мәркәзләшти.

дәрвәқә сүрийә-ирақ/ сулайманийә линийәсидә радарға чүшүп қалмаслиқ үчүн төвәндин учқан тик учарларниң фирансийә авиатсийә тик учар ширкити ишләпчиқарған <AS 350> типлиқ адәттики тик учар айропиланлар икәнлики мәлум. бу тик учарлар 2016-йили ирақ курд районлуқ һөкүмитиниң амбириға киргән. ирақтики америка армийәсиниң авиатсийә һөддигәрликини қилған «7 гуруппа» намлиқ ширкәтниң ул әслиһә қурулишида ишлитилгән. «йәттә гуруппа» намлиқ ширкәтниң әрбил вә сулайманийәдә 2009-йили икки тәминләш, әшйа обороти, асраш вә тәрбийиләш мәркизи ачқанлиқи мәлум.  игилинишчә бу ширкәт канададин үч данә «AS 350» типлиқ тик учарни җалал талабаниниң җийәни лаһур талабани қурған терорлуққа қарши туруш қисиминиң ишлитишиға бәргән. кейин бу тик учарлар бафәл талабани дәвридә п к к ниң сүрийәдики қурулмиси й п г ға аҗритип берилгән.

бафәл талибани рәһбәрликидики курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) билән п к к ниң мунасивити

ирақниң шәрқий шималида җәлал талабаниниң рәһбәрликидә қурулған курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) тарихи бойичә террорлуқ тәшкилати п к к/й п г билән қойуқ мунасивәт орнатқан вә буниңға қарита түркийәниң наразилиқиға учрап кәлгән иди. түркийә бу мунасивәтни ахирлаштуруш үчүн курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) ға еғир бесимларни ишләткән, болупму мустәқиллиқ реферандумидин кейин, сулайманийә айродоромиға ембарго йүргүзүш арқилиқ у йәрни фонкисийәсиз һалға кәлтүрүп қойғандин башқа йәнә, һәр түрлүк иқтисадий вә сийасий ембарголар арқилиқ курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB)  ниң п к к билән болған мунасивити вә қоллишини бикар қилишқа тиришқан иди. курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) иҗабий қәдәмләрни ташланғанда болса алақидар ембарголарни бикар қилған иди. шундақтиму курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB)  билән п к к оттурисидики мунасивәт төвән дәриҗидә  давамлашқан иди.

лекин, курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) ниң  ички һоқуқ талишиш күришидин кейин, американиң қоллиши билән бафәл талабани лаһор талабанини йеңип, барлиқ һоқуқни қолиға елиши билән тәң, бирләшминиң мунасивәтлик сийасәтлири қайтидин өзгиришкә башлиди. илгири иранниң тәсири билән қандил вә к җ к мунасивити мәсилә болған болса, бафәл талабани һакимийәтни қолиға чүшүргәндин кейин, американиң һимайисидә п к к ниң сүрийә тармиқи болған п й д/й п г билән курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) оттурисида күчлүк мунасивәт орнитилишқа башланди. бафәл талабани бирләшмә ичидики һоқуқини мустәһкәмлигәндин кейин, й п г ға йардәм бериш байанатлирини елан қилишқа башлиди. дәсләпки йиллирида мәхпий елип барған мунасивәтлирини қәдәмму-қәдәм көрүнәрлик һалға кәлтүрүштин чекинмиди. америка айропилани билән сүрийәниң шималиға берип, мазлум абди қатарлиқ й п г ниң муһим рәһбәрлири билән учришишларни елип барди.

әмдиликтә болса, йүз бәргән тик учар һадисисидин кейин, бу мунасивәтләрниң сийасий йардәм бериштинму бәк һәрикәтләргә йардәм бериш мунасивитигә айланғанлиқи ашкариланди. тик учарларниң учуш линийәсиниң американиң контроллуқида икәнликини нәзәрдә тутқанда, мунасивәтлик тик учар һәрикәтлириниң американиң һимайисидә елип берилидиғанлиқи интайин ениқ. түркийәниң узундин буйан елип бериватқан учқучисиз айропилан һәрикити  п к к/й п г ниң райондики һәрикәтлирини чәклик һалға чүшүрүп қойғандин кейин, иккинчи таллаш сүпитидә тәшкилат рәһбәрлириниң радарға көрүнмәй төвәндин учидиған тик учарлар билән тошулғанлиқи мәлум .

бу барлиқ вәқәләр вә  мунасивәтлик торлирини ойлашқинимизда, американиң бафәл талабани вә бирләшмисини ишқа селиватқанлиқини, й п г ниң ирақ вә сүрийәдә қанунлуқ салаһийәткә игә болишини ишқа ашурушта муһим актийор сүпитидә ишлитиватқанлиқини көрүвалалаймиз. йәнә бир тәрәптин, бафәл талабани бу йеңи мунасивәт арқилиқ ирақтики курдларниң тәңпуңлуқида курдистан демократик партийәси (KDP) ға қарши й п г ни ишләтмәкчи болуватқанлиқи мәлум. америка нуқтисидин қариғанда  п к к ниң ички тәңпуңлуқлиридиму қандил/ к җ к динму бәкрәк й п г рәһбәрлириниң муһим орунда туридиғанлиқи ениқ.  йәнә бу тәңлимиләрдә, бафәл талабаниниң п һ д п ниң норуз паалийәтлиридә оҗиланни алаһидә тилға елип «рәһбиримизни қойуп бериңлар» дегән чақириқта болуши шуниң билән биргә  йәнә һ д п актийорлири билән п й д/ й п г ниңму оҗиланниң қойуп берилишини тәләп қилип системилиқ чақириқларни елан қилишни башлиши толиму мәнилик әлвәттә. америка бәлким түркийәдики сайлам нәтиҗисигә қарап, п й д/й п г ни курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси (KYB) билән техиму күчләндүргән һалда түркийәгә мәҗбур етирап қилдурушниң һәмдә очиланниму қайтидин актийор һалиға кәлтүрүшниң һесабини қиливатқан болиши мумкин.  

лекин, бафәл талабаниниң өз салаһийитин һалқиған бу мәйнәт ойунниң астида изилип қелиш иһтималлиқи интайин йуқири. чүнки түркийәниң дүшмәнлири билән дост болуш дегәнлик түркийәниңму дүшмини болуш дегәнлик болиду. буниң әң чоң зийинини тартқучи курдистан вәтәнпәрвәрлик бирләшмиси билән бафәл талабани болиду.