térrorluq we tetür teshwiqat

térrorluq we tetür teshwiqat

küntertip we analiz (10)

(murat yéshil tash)

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «térrorluq we tetür teshwiqat» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

 p k k térrorluq teshkilati we uninggha chétishliq hésablar bir nechche kündin buyan «türkiye térrorchilargha qarshi ximiyelik qoral ishletti» dégen yalghan xewerlerni ijtimaiy taratqularda yéyishqa bashlidi. türkiyediki bezi öktichi guruppilar we shexslerningmu bu yalghangha ige chiqip, uni tekrarlashliri, térrorluq we tetür teshwiqat mesilisige yene bir qétim qarap chiqishimizni teqezza qilmaqta. chünki térrorluq tetür teshwiqatsiz yashiyalmaydu.

derweqe, türkiye qoralliq qisimlirining ambirida xémiyelik qoral yoq. yene kélip, türkiye qoralliq qisimlirining bügünge qeder élip barghan heriketlirining héchbiride xémiyelik qoral ishletkenlikige dair pakit yoq. uchquchisiz ayropilan bilen élip barghan heriketliridimu <puqralar ziyangha uchrimisun> dep shunche diqqet qiliwatqan türkiye qoralliq qisimliri xémiyelik qorallarni ishlitishke éhtiyajliq bolup qalidighan birer ehwalmu körülgini yoq.

heyran qalarliq teripi, hem térrorluq teshkilati, hem dölet ichidiki bir qisim «öktichiler» we bir qisim sirtqi guruppilarning yalghanliqi hemme jehettin éniq körünüp turghan bu xil xewerlerni türkiye we xelqarada ishinishke érishidu, dep oylap qalghanliqidur. chünki yéqinqi besh yilda intérnétta addiy tekshürüsh élip bérilghanda, térrorluq teshkilati we uninggha chétishliq adréslarteripidin türkiyening dölet ichi we sirtidiki térrorluqqa qarshi turush heriketliride xémiyelik qoral ishletkenlikige dair élan qilinghan onlighan «xewerler» ni uchratqili bolidu.

térrorluq teshkilatigha xelqarada bérilgen shunche nurghun alaqe, axbarat we tetür teshwiqat yardemlirige qarimastin, xémiyelik qoral ishlitilgenlikige dair mezkur eyibleshning réalliq bilen héchbir munasiwiti ispatlanmidi. emeliyette, shundaqtimu bu xil eyibleshlerning yene otturigha qoyulushi térrorluq teshkilati we uning qollighuchilirining teshwiqat saheside qanchilik échinishliq halgha chüshüp qalghanliqining shundaqla tetür teshwiqat iqtidarlirining axirlishish basquchigha kélip qalghanliqining ipadisidur.

derweqe, xémiyelik qorallargha alaqidar tetür tonush peyda qilish usulidin bashqa yene, biraz emeliyetkimu qarash kérek. süriyede paaliyet qiliwatqan <LaFarge> sémont zawuti aldinqi hepte amérikada «térrorluqqa yardem bérish» jinayiti bilen sunulghan erzde jinayitini étirap qilip, sot mehkimisi bilen kélishim hasil qildi. emma bu ehwal addiy bir sémont shirkitining térrorluq teshkilatidin erkin soda kapaliti élish bedilige pul tölishidinla ibaret emes, elwette.

buning üchün eslimilirimizni azraq yéngilishimizgha toghra kélidu. süriye kirizisi we u peyda qilghan insanperwerlik pajiesi 2011 - yili bashlanghan bolsimu, emma xelqara jemiyetning süriye kirizisigha bolghan heqiqiy tonushi we heriketke ötüshi, ne bashqurulidighan bombilar we xémiyilik qorallar bilen öltürülgen minglighan süriyelik sewebidin, ne  milyonlighan süriyelikning rayondiki döletlerde panahlinishqa mejbur bolghanliqi sewebidin emes, belki térrorluq teshkilati daéshning süriyediki qirghinchiliqining körünüshliri otturigha chiqqandin kéyin andin heqiqiy tonush we arilishish bashlanghan idi.

daésh rayonda tesirini kücheytken mezgilde, <LaFarge> sémont zawuti uzunghiche paaliyetlirini dawamlashturalighan idi. eyni chaghda bu ish gerche kishilerning diqqitini qozghighan bolsimu, sewebi toluq chüshinilmigen idi. bügünki künde amérika sotining qarari bilen <LaFarge> sémont zawuti özining daéshqa pul töligenlikini, bashqiche éytqanda, térrorluqni meblegh bilen teminligenlikini étirap qildi.  eslide bu étiraptin ilgirimu shirketning daésh bilen bolghan munasiwiti munazire qilinghan idi. firansiye edliye tarmaqlirimu <LaFarge> sémont zawutining yuqiri derijilik bashqurghuchilirigha térrorluqni meblegh bilen teminligenliki we insaniyetke qarshi jinayetke ortaq bolghanliqi üchün tekshürüshlerni bashlighan idi, emma bügünge qeder héchqandaq netije chiqmighan idi.

bu yerdiki mesilining peqet bir firansiye shirkitila emesliki anadolu agéntliqi (AA) ning muweppeqiyetlik xewerchiliki bilen küntertipke keldi. anadolu agéntliqi 2021 - yili 7 - séntebirde <LaFarge> shirkitining daéshni meblegh bilen teminlishining firansiye isitixbarat teshkilatining melumati astida bolghanliqini höjjetliri bilen otturigha chiqardi. shirketning firansiye istixbarat orgini bilen yézishqan matériyallirida, firansiye istixbarat orginining bu munasiwettin paydilanghanliqi, shunga bu munasiwetni qollighanliqini, héch bolmighanda tosqunluq qilmighanliqini körsitip berdi. lékin bu inkar qilghili bolmaydighan höjjetlerge qarimastin, firansiyede yaki shirketke jerimane qoyghan amérikada, firansiye istixbarat xadimlirigha qarshi héchqandaq edliye qedemliri tashlanmidi.

bu nuqtida, <LaFarge> shirkiti firansiye istixbarat orginining melumati astida daésh bilen maliye munasiwiti ornatqan we hem qoghdash hem riqabetni tosush yardimi alghan eshu mezgillerni alahide tekitlesh kérek. chünki u mezgil öz nöwitide yene, türkiyening süriye siyasitige tosqunluq qilish hemde térrorluqqa qarshi kürishini aqsitish üchün dölet ichi we sirtida nurghun tetür teshwiqat élip bérilghan mezgil idi. hetta türkiyening daéshni meblegh bilen teminligenliki, daéshqa qatnishishini qollighanliqi we qolaylashturghanliqidin ibaret yalghan xewerler firansiye metbuatliridimu tarqalghan idi.  wehalenki süriyede daésh qatarliq radikal teshkilatlar barliqqa kélishke bashlighanda, bu xeterge dunyaning diqqitini tartqan we «ittipaqdashliri» ni heriketke kélishke chaqirghan dölet peqetla türkiye bolghan idi. uning üstige türkiye qoralliq qisimliri bashqa küresh usulliri bilen birge urush meydanida daésh bilen robiro jeng qilghan birdinbir armiye bolghan idi.

shunglashqa, türkiyege dair teshkillik bir shekilde daéshqa chétishliq körsitish tetür teshwiqati élip bérilghan mezgilde, esli hemkarlashquchi we birlikte meshghulat élip barghuchining firansiye istixbarat organliri ikenliki ispatliri bilen birge ashkarilandi. amérika qatarliq bezi döletlerning térrorluq bilen bolghan munasiwiti we hemkarliqimu hemmeylenge qismen melum. belkim kelgüside bashqa döletlerningmu térorluq teshkilatliri bilen bolghan chongqur munasiwetliri yaki p k k/ y p g ning afrin qatarliq süriyede qurghan béton tonél liniyesining hékayisimu pat arida ashkarilinishi mumkin.