türkiye döletlik istixbarat teshkilati (MIT)

türkiyedöletlik istixbarat teshkilati (MIT)

küntertip we analiz (09)

(jan ajun)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «türkiye döletlik istixbarat teshkilati (MIT)» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

türkiye döletlik istixbarat teshkilati (MIT) yéqinqi yillardin buyan iraq we süriyede élip barghan muweppeqiyetlik heriketliri bilen nam chiqirishqa bashlidi. dunyada peqet bir qanche istixbarat teshkilatila ige bolghan insan we téxnika iqtidari bilen nurghun rayonlarda birla waqitta meshghulat élip baralaydighan iqtidarini jari qildurmaqta. bolupmu türkiyening 2015 – we 2016-yilliri qurghan yéngi bixeterlik belgilimisi bilen dölet bixeterlikige qaritilghan tehditlerni menbesidin yoqitish istirtigiyesini ijra qilishta achquchluq organlirining birsi bolush süpiti bilen özini namayan qilmaqta.

derweqe türkiye tolimu murekkep jughrapiyilik rayonda ot chembiri ichide mewjut bolup turushqa tirishiwatqan we künséri küchiyiwatqan rayon küchidur. ottura sherqtin afriqaghiche, balqan rayonidin ottura asiyaghiche keng quruqluq léniyesige ige we bu rayonlarda söz heqqige ige bolushqa tiriship, hem yumshaq küch éléméntliri, hem qattiq herbiy küchi bilen tesirini ünümlük halgha keltürüshke tirishiwatqan bir aktiyordur. yéqinqi yillarda, bolupmu mudapie sanaiti we tereqqiy qildurghan qoralliq uchquchisiz ayropilan sistémiliri bilen dunyawi tesir peyda qilishta muweppeqiyetke érishken bir döletke aylandi.  biraq shundaqtimu türkiyening jughrapiyilik orni élip kelgen zor xirislargha duch kelgenlikini körüwalalaymiz.

elwette, bularning ichide aldinqi orunda turidighini qoshna döletlerdiki hakimiyet boshluqi we térorluqtur. gerche türkiye uzun yil bölgünchi térrorluq teshkilati p k k gha qarshi küresh qilip kéliwatqan bolsimu, iraq we süriyede körülgen térrorluq dolquni térrorluqning xaraktérini we qayturilidighan inkasinimu özgertken ehwalda turmaqta. 2016-yili 15 - iyuldiki siyasiy özgirish urunishidin kéyin, türkiye dölet bixeterlikige qaritilghan térorluq tehditlirige qarshi «tehdidlerni menbesidin yoqitish» istratégiyesini yolgha qoydi. bu yéngi istratégiye chégra halqighan herbiy heriketler dégenlik bolatti. firat qalqini, zeytun shéxi we qetiylik herikiti qatarliq asasliq heriketler élip bérildi. eneniwi herbiy usuldin bashqa yene, türkiye döletlik istixbarat teshkilatigha zor mebleghlerni sélip, istixbarat teshkilatini dunyaning her qaysi jaylirida teng birla waqitta heriket élip baralaydighan qurulmigha aylandurdi.

2012 - yili armiye bash ishtab éléktronluq sistémisi (GES) qomandanliq orginining türkiye istixbarat teshkilatigha kirgüzülüshi we istixbarat teshkilati qanunida élip bérilghan qanuniy tertip xizmetliri ünümlük rol oynidi. bu arqiliq özgiriwatqan dunya sharaiti we bixeterlik tehditi aldida istixbarat teshkilatini özining qanuniy ul esliheliri, téxnika, tor we insan iqtidarini ashurup, ünümini yuqiri kötürüsh nishan qilindi. teshkilat bashliqi xaqan fidanning xususiy tesewwuri we rehberliki bu yerde mohim amil süpitide otturigha chiqti.  buningda elwette jumhur reis rejep tayyip erdoghanning siyasiy iradisi we qetiyliki hel qilghuch rol oynidi. erdoghan qudretlik türkiye üchün küchlük bir istixbarat mulazimitining zörürlikini tonighan shekilde heriket qildi.

shundaq qilip, barliq munasiwetlik sahelerde iqtidari ashqan istixbarat teshkilati bolupmu iraq we süriyede p k k we uning tarmaqlirigha qarshi intayin muhim heriketlerni élip bérishqa bashlidi. térrorluq teshkilatning rehberlik qatlimi tazilinip, qomandanliq we kontrol qurulmisi ajizlashturuldi. térrorluq teshkilatini righbet we pisxiologiye jehettinmu yimirish nishan qilindi. bu dairide zor utuqlar qolgha keltürüldi. 2016 – yilidin étibaren iraq we süriyede 400 din artuq muhim térrorchilar türkiye istixbarat teshkilati etretlirining yardimi bilen biterep qilindi.  diyar gharip qatarliq p k k/ k j k mekiziy ijraiye komitéti ezaliridin tartip, shengalli qatarliq sinjar kattiwashlirighiche bolghan térrorluq teshkilatining halqiliq shexisliri bir - birlep yoqutildi. bezi heriketler türkiye chégra liniyesidin 275 kilométir chongqurluqlarghiche élip bérildi. bu heriketlerde qoralliq uchquchisiz ayropilanlar intayin ünümlük ishlitildi. térrorluq teshkilatining nurghun emeldarliri tirik qolgha chüshürülüp, türkiyege élip kélindi. körünüshliri bilen birge hembehirlengen bezi heriketler netijiside, p k k ning ichide éghir parchilinishlarning yüz bergenliki melum. chünki térrorluq teshkilati ichidiki qorqunchni we wehimilik keypiyatni ashurush arqiliq teshkilatning parchilinishi we pisxiologiyelik yimirilishi tézlitildi.

axirida türkiye bir tereptin muntizim herbiy heriketlerni élip barghan bolsa, yene bir tereptin, her sahede özining iqtidari we qabiliyitini östürgen shundaqla yéngi istratégiyelik nishangha ige bolghan istixbarat teshkilati arqiliq nurghun döletlerde teng birla waqitta élip bérilghan heriketler netijiside dölet bixeterlikige tehdit bolghan unsurlar yoqitildi. dunyada peqet bir qanche döletningla istixbarat teshkilati érisheleydighan iqtidargha ige türkiye döletlik istixbarat teshkilati (MIT) dunya miqyasida qed kötürüwatqan bir teshkilat süpitide közge körünmekte we türkiyege nisbeten intayin muhim köpeytküch küchke aylanghan weziyette turmaqta.