yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi we yawropaning kelgüsi

küntertip we analiz (08)

1895622
yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi we yawropaning kelgüsi

yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi we yawropaning kelgüsi 

küntertip we analiz (08)

(murat yéshil tash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «yawropa siyasiy jemiyiti we yawropaning kelgüsi» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

2021 - yili mayda firansiye pirézidénti makron tunji qétim otturigha qoyghan yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi 6 - öktebirde pragda ötküzülgen yighin bilen tunji konkrét qedemni tashlighan boldi. bolupmu engliyening yawropa ittipaqidin ayrilishi, yuqum we ukraina urushi qatarliq mesililerdin kéyin, yawropaning kelgüsining qandaq bolidighanliqi toghrisidiki munazirilermu köpeydi. gérmaniyede mérkél hakimiyining axirlishishigha egiship, yawropada rehberlik mesilisining otturigha chiqqanliqi heqqidiki tehliler kücheydi. bu dairide, firansiye gérmaniyedin bosh qalghan rehberlik ornini siyasiy jehettin toldurushni meqset qilghan siyasetlerni yolgha qoydi. shunga firansiye küchlük diplomatik tirishchanliqi bilen heriketke kelgen yéngi méxanizm arqiliq yawropaning dunya siyasitidiki éghirliqini ashurush nishanini otturigha qoydi.

derweqe, firansiye pirézidénti makrongha nisbeten bu mesile intayin muhimdek qilidu. shunglashqa, deslepki qedemde yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi, makronning yawropa siyasiti we dunya diplomatiyesidiki rehberlik ornini kücheytish tirishchanliqi süpitide muzakire qilindi. bu nuqtidin éytqanda, yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi, yéqinqi yillardin buyan dunya diplomatiyesidiki tesiri töwenlewatqan fransiye we bu wejidin tenqid qiliniwatqan makron üchün alahide menige we ehmiyetke ige.

yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesining tunji qétim pragda ötküzülgen aliy rehberler yighini yawropaning kelgüsini qandaq shekillendürüshni xalaydighanliqigha dair yip uchi bilen teminleydu. birinchi orunda otturigha qoyulghan mesile, rusiyening ukrainada élip bériwatqan urushi boldi. gerche yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi rusiye weyaki bashqa her qandaq bir döletke yaki mueyyen birer tehditke qarita qetiy pozitsiye otturigha qoyalmighan bolsimu, emma ötküzülgen waqti jehettin rusiyening ukraina urushi bilen keltürüp chiqarghan köp tereplimilik krizislerge qarshi yawropaning qandaq küresh qilidighanliqini körsitip béridighan intayin muhim yighin boldi. chünki ukraina urushi yawropani nurghun jehetlerdin dairisi keng xirislargha duchar qilghan weziyette turmaqta.  

bularning birinchisi énérgiye krizisi bolup, yawropa adette énérgiye jehette rusiyege béqindi bolup kelmekte. yawropaning yilliq tebiiy gaz istémali 500 milyard kübmitirge yéqin bolup, buning yérimi rusiyedin émport qilinmaqta. lékin urush sewebidin yawropa bilen rusiye otturisida dawamlishiwatqan talash-tartishlar, shimaliy éqim 1 - turuba liniyesining sighimchanliqining töwenlitilishi, shimaliy éqim 2 - turuba liniyesi layihesining amérikaning naraziliqi sewebidin ishqa sélinmasliqi hemde rusiyege yürgüzülgen éghir siyasiy we iqtisadiy émbargolar tebiiy gaz bahasining ösüp kétishige seweb boldi. bu ehwal yawropani bashqa tebiiy gaz menbesige yüzlendürgen bolsimu, yawropaning 2023 - yili éghir bir énérgiye krizisigha duch kélidighanliqi éniq. hem tebiiy gaz bilen teminlesh, hem gazni ambarlashturush we tennerxining örlishi jehette peyda bolghan asasliq mesililer yawropani énérgiye jehettin chongqur iqtisadiy we siyasiy krizisqa duchar qildi. shunga yawropa baldurraq énérgiye krizisini hel qilish charisini tépishi kérek.

yene bir tereptin, ukraina urushi yawropa bixeterlik qurulmisigha dair yéngi xirislarni élip keldi. rusiyening ukrainani ishghal qilishqa urunishi, yawropa teripidin soghuq munasiwetler urushidin kéyin shekillengen haletni qalaymiqanlashturushqa urunush dep qaralmaqta. gerche shimaliy atlantik ehdi teshkilatidiki siyaset özgirishi yawropaning rusiyege bolghan bixeterlikini kücheytish herikiti süpitide yolgha qoyulghan bolsimu, emma urush keltürüp chiqarghan éniqsizliqlar we xewpler yawropaning bixeterlikige bolghan endishilirini chongqurlashturmaqta. bolupmu engliyening yawropa ittipaqidin ayrilishi bilen birge özige yéngi bir yönilish belgilishi yawropaning bixeterlik qurulmisini qaytidin layihileshni teqezza qilmaqta. bu wejidin yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi, yawropani téximu küchlük tutup turusning bir qedimi dep qaralmaqta. lékin «yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi yawropaning bixeterlik qurulmisigha nisbeten yéngi bir qurulmini otturigha qoydi» déyish nahayitimu tes. chünki yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi yawropa ittipaqining ornini alalmaydu. qilinghan ish peqet «krizis mezgilide biz hemmimiz birge» dégen obrazni kücheytishtinla ibarettur, xalas.

yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesini makronning yéngi chong layihesi dep tenqid qilidighanlarmu chiqmaqta. bu tenqidler bezi nuqtilarda yolluqtek körünsimu lékin nöwettiki éhtiyajlar yawropa ittipaqining chégra halqighan bir istratégiyeni tereqqiy qildurushini teqezza qilmaqta. bolupmu yawropa ittipaqigha eza bolmighan emma nöwettiki weziyette téximu bek awazi chiqiwatqan (türkiyege oxshash) aktiyorlarning yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesige qatnishishi intayin muhim. bu ishtiraklar rusiye seweb bolghan xirislar aldida yawropa ittipaqini téximu küchlük körsitelishi mumkin.

yawropa siyasiy jemiyiti (AST) layihesi istratégiyelik pikir almashturush we kelgüsi mezgiller üchün siyaset belgilesh mesililiride qite sewiyeside paaliyetlerni qilalaydighan munber bolush imkaniyitige ige. lékin bu munberning qisqa waqit ichide yawropaning négizlik mesililirini hel qilish charisi ishlepchiqiralishi tolimu qéyindek qilidu.


خەتكۈچ: #küntertip we analiz

مۇناسىۋەتلىك خەۋەرلەر